قبل از این که وارد جزئیات برآمدگی دیسک و فتق دیسک شویم، باید با اصول اولیه آناتومی ستون فقرات و دیسک آشنا شویم!
فهرست موضوعات
آناتومی ستون فقرات
ستون فقرات، حمایت و پشتیبانی از ساختار بدن را برعهده دارد و به شما کمک می کند بایستید، خم شوید و بچرخید. ستون فقرات، همچنین از نخاع شما محافظت می کند. نخاع، بخش مهمی از سیستم عصبی مرکزی و بزرگراهی از سیگنال های عصبی است که به شما امکان حرکت و احساس درد یا بی حسی را می دهد.
ستون فقرات از 33 استخوان تشکیل شده که به سه بخش اصلی تقسیم می شوند:
- گردن: 7 مهره که گردن را تشکیل می دهند.
- توراسیک یا قفسه سینه: 12 مهره که قسمت بالا و پایین کمر را تشکیل می دهند.
- لومبار: 5 مهره که قسمت پایین کمر را تشکیل می دهند.
هر مهره با یک دیسک بین مهره ای فیبروز جدا می شود که از دو بخش تشکیل شده است:
نوکلئوس پولپوزوس (هسته ی داخلی)
این قسمت، هسته ی داخلی ژل مانند دیسک می باشد و تقریباً از 80 درصد آب و فیبرهای کلاژن تشکیل شده است. انعطاف پذیری هسته ی داخلی به هر دیسک اجازه می دهد تا برای ستون فقرات به عنوان ضربه گیر عمل کند.
آنولوس فیبروزوس
آنولوس یا حلقه فیبری از 7 تا 15 لایه فیبر تشکیل شده که هسته را احاطه کرده و از آن محافظت می کنند. هر کدام از این حلقه ها، یک قوس یا انحنای حدودا 30 دارد که امکان کشش و پشتیبانی ساختاری از دیسک را فراهم می کند.
زمانی که ستون فقرات، دیسک ها را جابه جا می کند، آنها را مقداری تنظیم می کند تا از مهره ها پشتیبانی کنند. برای مثال، زمانی که شما خم می شوید، دیسک قدامی فشرده و دیسک خلفی کشیده می شود.
برآمدگی دیسک چیست؟
برخلاف فتق دیسک، زمانی که هسته به حلقه فشار وارد می کند باعث برآمده شدن دیسک می شود، اما لایه های خارجی حلقه، دست نخورده باقی می مانند. اما از آنجا که دیسک از کانال نخاعی بیرون می زند، هنوز هم می تواند ریشه عصبی را تحت فشار قرار دهد. برآمدگی دیسک، پرولاپس دیسک نیز نامیده می شود.
فتق دیسک چیست؟
زمانی که فتق دیسک رخ می دهد، هسته ی نرم از ناحیه پارگی حلقه بیرون می زند. از آنجا که فضای محدودی در کانال نخاعی وجود دارد، هسته می تواند ریشه ی عصب یا نخاع را تحت فشار قرار دهد. هسته می تواند از کانال نخاعی، فورامن، هردو طرف دیسک یا در برخی موارد نادر از چندین جا بیرون بزند. معمولاً دیسکی که دچار فتق می شود در مراحل نهایی فرسایش قرار دارد. با اینکه فتق دیسک در هر ناحیه از ستون فقرات می تواند رخ دهد، اما در ناحیه پایین کمر شایع تر می باشد. اصطلاحات دیگری برای توصیف فتق دیسک به کار می روند که شامل اکستروژن یا بیرون زدگی دیسک، پارگی دیسک و لغزندگی دیسک می شوند.
قطعات آزاد
در برخی از موارد، یک قطعه یا چند قطعه از دیسک ممکن است بشکنندکه قطعات آزاد نامیده می شوند. یک قطعه آزاد به عنوان یک قطعه جدا شده نیز شناخته می شود. این قطعه ممکن است در کانال نخاعی بشکند و به نخاع فشار وارد کند که می تواند منجر به آسیب و درد شدید شود.
انواع فتق دیسک و برآمدگی دیسک
فتق دیسک و برآمدگی دیسک در نواحی ستون فقرات گردنی، قفسه سینه یا لومبار می تواند رخ دهد.
فتق دیسک گردنی: این نوع فتق دیسک زمانی رخ می دهد که یک دیسک در گردن دچار بیرون زدگی می شود. این نوع مشکل یکی از شایع ترین علل گردن درد می باشد.
فتق دیسک توراسیک
این مشکل زمانی رخ می دهد که یک دیسک در ناحیه فوقانی یا وسط کمر دچار بیرون زدگی می شود.
فتق دیسک لومبار
این مشکل زمانی رخ می دهد که یک دیسک در پایین کمر دچار بیرون زدگی می شود. این فتق یکی از علل درد در پایین کمر می باشد.
فتق دیسک را می توان بر اساس ناحیه دیسک بیرون زده (ناحیه فتق) طبقه بندی کرد
- مرکزی: زمانی که دیسک در ناحیه نخاع از جای خود بیرون می زند.
- ساب آرتیکولار: زمانی که دیسک بین ناحیه نخاع و فورامن بیرون میزند.
- فورامینال (جانبی): بیرون زدگی دیسک در ناحیه فورامن.
- اکسترافورامینال: بیرون زدگی دیسک در خارج از سوراخ بین مهره ای
طبقه بندی برآمدگی دیسک
- برآمدگی دیسک متقارن: برآمدگی 25 تا 50 درصد از محیط دیسک را در بر می گیرد.
- برآمدگی دیسک محیطی: برآمدگی از محیط دیسک فراتر می رود.
علائم فتق دیسک
به طور کلی، علائم فتق دیسک شامل موارد زیر می شود:
درد در تمام بازو یا پا، احساس سوزش یا مور مور در ناحیه آسیب دیده، ضعف عضلانی، دردی که بعد از نشستن یا ایستادن بدتر می شود، درد یا بی حسی که به یک طرف بدن منتشر می شود، دردی که در شب شدیدتر می شود یا مشکل در رفلکس مچ پا یا زانو.
درد فتق دیسک ممکن است خفیف یا شدید باشد.
علائم نواحی مختلف ستون فقرات
فتق دیسک گردن
دردی که از بازو به نوک انگشتان دست کشیده می شود، بی حسی، مور مور یا ضعف در شانه، بازو یا دست، مشکل در راه رفتن و حفظ تعادل یا مشکلاتی در گرفتن وسایل.
فتق دیسک توراسیک (بالا و وسط کمر)
درد از پایین گردن تا وسط کمر، درد قفسه سینه، سردرد به هنگام دراز کشیدن، مشکلاتی در راه رفتن، سوزش، بیحسی یا مورمور در پاها، ضعف در پاها یا مشکلاتی در دفع ادرار و مدفوع.
فتق دیسک لومبار (پایین کمر)
درد در پایین کمر، باسن، عضله ی همسترینگ، ساق پا یا کف پا، بیحسی یا مور مور در پاها، درد تیرکشنده در پا، عضلات پای ضعیف، سوزش یا درد تیز در پا که به هنگام ایستادن طولانی مدت بدتر می شود، مشکل در کنترل ادرار یا مدفوع، مشکلات راه رفتن، رفلکس های غیرطبیعی در زانو و مچ پا، مشکل در راه رفتن، تعادل ضعیف، مشکل در بلند کردن پا یا گرفتگی در پایین کمر یا پاها.
علل فتق دیسک
شایع ترین علت فتق دیسک، فرسایش ناشی از بالا رفتن سن می باشد. این شرایط فرسایش دیسک نامیده می شود. با بالارفتن سن، مقدار آب موجود در دیسک های بین مهره ای کاهش پیدا می کند، بنابراین انعطاف پذیری آنها کم می شود و بیشتر در معرض پارگی قرار دارند. حرکات خاصی مانند چرخیدن یا بلند کردن می تواند موجب فتق دیسک شوند. در موارد نادر، آسیب هایی مانند تصادف یا یک ضربه به کمر نیز می تواند موجب فتق دیسک شود.
علل برآمدگی دیسک
شایع ترین علت برآمدگی دیسک مانند فتق دیسک، بیماری فرسایش دیسک می باشد. برآمدگی دیسک ممکن است همچنین بر اثر فشار وارد شده به گردن یا کمر بعلت حرکات تکراری، بلندکردن اجسام سنگین و وضعیت بدنی ضعیف رخ دهد. این شرایط ممکن است بر اثر آسیبی مانند ضربه به کمر ایجاد شود، گرچه این مورد نادر است.
- فرسودگی ایجاد شده بر اثر بیماری دیسک فرسایش
- فشار ناشی از بلندکردن اجسام سنگین و انجام حرکات تکراری
- وضعیت بدنی ضعیف به هنگام ایستادن یا نشستن
- یک مشکل ژنتیکی
عوامل خطر برآمدگی دیسک و فتق دیسک
- مردان بین سنین 30 و 50 سال نسبت به زنان بیشتر مستعد فتق دیسک هستند.
- افرادی که به مشاغل فیزیکی سخت مشغول هستند.
- مردان و زنان چاق یا دارای اضافه وزن به دلیل فشار زیادی که به ستون فقرات آنها وارد می شود بیشتر در معرض خطر هستند. همچنین این افراد ممکن است در همان ناحیه دوباره دچار فتق دیسک شوند.
- سیگار کشیدن، احتمال فتق دیسک را افزایش می دهد. زیرا نیکوتین جریان خون به دیسک های بین مهره ای را کاهش می دهند. سیگار کشیدن نه تنها فرسایش دیسک را افزایش می دهد، بلکه روند بهبودی را نیز آهسته تر می کند.
- اگر یکی از والدین شما یا هر دو آنها از مشکل فتق دیسک یا برآمدگی دیسک رنج می برند، شما هم ممکن است در آینده به این مشکلات دچار شوید.
دکتر حسام عبدالحسین پور، جراح و متخصص جراحی مغز و اعصاب
