تومور های نخاعی تومور هایی هستند که در ناحیه ی نخاع و ستون فقرات تشکیل می شوند و انواع و ذلایل زیادی دارند. یکی از راه های درمانی این بیماری جراحی تومور های نخاع است که توسط پزشکان تجویز میشود. در این مقاله بیشتر در رابطه با این بیماری توضیح داده شده است.
فهرست موضوعات
انواع تومور های نخاعی
در ابتدا سعی میکنیم در رابطه با انواع تومور های نخاعی صحبت کنیم. تومور های نخاعی انواعی دارند که عبارت است از:
1- تومور های خارج از سخت شامه
این دسته از تومور ها، استخوان ستون مهره در بدن افراد را درگیر می کنند.
بیشتر تومور های ستون مهره در افراد متاستاتیک هستند. بدین معنا که تومور اصلی و اولیه در یک ارگان دیگر از بدن ساخته شده و به ناحیه ستون مهره ها رسیده است.
معمولا این انتقال و پخش شدن تومور از طریق جریان خون صورت می گیرد. رایج ترین تومور های متاستاتیک نخاعی در بانوان در ناحیه سینه یا ریه ها ساخته می شوند. در آقایان، تومور های متاستاتیک در اکثر موارد توسط پروستات یا ریه ها ساخته می شوند.
تعداد تومور هایی که در خود ناحیه ستون مهره ها و سلول های غضروفی یا نخاع به وجود می آیند به نسبت تومور های متاستاتیک کمتر است.
از جمله این تومور های نخاعی اولیه می توان به استئوما ، استئوبلاستوما و تومور سلول غول پیکر اشاره کرد که همگی خوش خیم هستند. همچنین باید به سارکوم استئوژنیک، کوردوما، کندروسارکوم و سارکوم اوینگینگ که همگی تومور های بدخیم استخوانی هستند اشاره نماییم.
2- تومور های داخل سخت شامه
این دسته از تومور ها در داخل شامه ( لایه بیرونی استخوان) قرار دارند اما خارج از خود نخاع هستند. تومور های مننژیوما و عصبی، به عنوان مسئول اصلی تومور های شکل گرفته در ناحیه نخاع به حساب می آیند.
مننژیوما از داخل ناحیه شامه رشد پیدا میکند؛ منظور از شامه (dura mater) غشای نازکی است که مایع نخاعی و نخاع را احاطه کرده است. مننژیوما بیشتر در بین بانوان میانسال و بزرگسال شایع است. این دسته از تومور ها معمولا خوش خیم هستند.
شووانوما و نوروفیبروما معمولا در اثر ریشه های عصبی بدن که از نخاع خارج می شوند شکل گرفته و رشد می کنند. درست مثل مننژیوما، تومور رشته های عصبی نیز معمولا خوش خیم هستند.
اپیدیموم های پایانه فیلوم ( Filum terminale ependymomas ) دقیقا در زیر نخاع پدیدار می شوند، در کانال پایینی نخاع ( لامبار ) و پایین ترین بخش آن ( ساکرال ). تقریبا تمامی این موارد خوش خیم هستند. این تومور ها ممکن است بزرگ باشند و به بسیاری از رشته های عصبی بچسبند و در نتیجه برداشتن آن ها به شکل کامل بسیار سخت می شود.
3- تومور های داخل بافت نخاع ( Intramedullary Tumors )
این دسته از تومور ها در داخل خود نخاع قرار دارند و معمولا از طریق سلول های پشتیبان درون این ناحیه از بدن شکل می گیرند. آستروسیتومها و اپاندیموما مسئول شکل گیری اکثر این تومور ها در داخل نخاع هستند، آستروسیتومها بیشتر در کودکان و اپاندیموما نیز در بزرگسالان رایج است.
تومور های همانژیوبلاستوما، یا همان تومور های رگ خونی، به نسبت سایر موارد کمتر به وجود می آیند و گاهی همزمان با بیماری فون هیپل لینداو خود را نشان می دهند.
بیماری فون هیپل لینداو یا همان VHL یک شرایط ارثی است که در آن بیماران معمولا در کلیه و دیگر ارگان های خود کیست و تومور دارند. تومور های مقدماتی بیشتر در نخاع ناحیه رحم و یا گردن شکل می گیرند و معمولا خوش خیم هستند.
علائم تومور های نخاعی چیست؟
تومور های نخاعی می توانند علائم و نشانه های متعددی داشته باشند و همه این موارد به نوع، اندازه و ضریب رشد آن ها بستگی دارند.
در حالت عمومی، رایج ترین الگوی علائم مربوط به تومور های نخاعی، درد در ناحیه تومور در گردن و یا کمر است و مشکلات عصبی نظیر ضعف و بی حسی در پا و دست ها نیز شایع هستند. همچنین فرد در عادات ادراری و دفع مدفوع نیز با تغییراتی مواجه می شود.
در بیمارانی که با بیماری سرطان در نواحی دیگری از بدن دست و پنجه نرم می کنند، آغاز درد در ناحیه نخاعی می تواند نشانه شکستگی در ستون فقرات باشد که در اثر تومور متاستاتیک به وجود می آید.
راه های تشخیص تومور های نخاعی
بیمارانی که علائم مشکوک به تومور نخاعی دارند باید به شکل کامل و تخصصی توسط پزشک مورد ارزیابی قرار گیرند. این ارزیابی شامل بررسی کامل تاریخچه سلامتی فرد، آزمایش بدنی و عصبی و همچنین آزمایش رادیوگرافی از ناحیه نخاع می شود.
دقیق ترین و پر کاربردترین آزمایش رادیوگرافی در این حوزه، آزمایش ام آر آی ناحیه نخاع است که در آن ممکن است از گادولینیوم داخل وریدی ( یک ماده خاص رنگی که منجر به روشن شدن برخی از تومور ها در بدن می شود) استفاده شود.
این آزمایش های تصویری به شکل کافی ستون فقرات و نخاع و ریشه های عصبی آن را بررسی می کنند. در یک ام آر آی، جزئیاتی که از ستون مهره استخوانی در تصویر نشان داده می شوند به اندازه تست سی تی اسکن دقیق نیستند.
با این حال این اطلاعات در آزمایش های ام آر آی معمولا کافی بوده و می توانند جزئیات خوبی از وضعیت استخوان فرد نشان دهند.
دیگر آزمایش های تصویری نظیر میلوگرافی CT یا اشعه ایکس نخاعی نیز ممکن است با توجه به نوع تومور ها و محل قرار گیری آن ها مورد نیاز بوده و تاثیر خوبی در پروسه تشخیص و درمان داشته باشند.
جراحی تومور های نخاع
برای هر یک از انواع تومور های نخاع راه درمانی مخصوصی پیشنهاد میشود که در ادامه به آن پرداخته شده است.
1- درمان تومور های ستون فقرات
فراموش نکنید که تومور های ستون فقرات در واقع تومور های استخوان هستند. برخی از این تومور ها به شکل استخوانی و پایه هستند و برخی دیگر نیز متاستاتیک بوده و می توانند در نواحی دیگر از بدن افراد پخش گردند.
در مورد تومور های متاستاتیک باید بگوییم که برداشتن تومور نخاعی نمی تواند سرطان فرد را درمان کند. با این حال، پیشرفت های به وجود آمده در درمان این بیماری ها نظیر جراحی رادیولوژی، جراحی جداسازی و شیمی درمانی تا حد زیادی توانسته اند مشکل افراد با این دسته از تومور ها را برطرف کنند.
راه های درمانی متعددی برای کوچک تر کردن تومور ها و یا توقف رشد آن، تسکین درد و علائم عصبی ایجاد شده توسط تومور وجود دارند و به کمک آن ها نخاع فرد نیز سالم و پابرجا باقی می ماند.
درمان با اشعه چه به صورت متداول و چه جراحی رادیولوژی راهی برای کاهش قابل توجه درد نخاع به شمار می رود. در این روش درمانی از اشعه هایی با تمرکز بالا استفاده می شود تا سلول های تومور با مشکل مواجه شوند و در نتیجه اندازه تومور کوچک تر خواهد شد. درمان با اشعه ها می تواند برای درمان تومور های دردناک مناسب باشد.
اما برای تومور هایی که ستون فقرات و نخاع را فشرده می کنند و یا پایداری نخاع را با مشکل مواجه می سازند، درمان جراحی می تواند اثربخش باشد. بسیاری از تومور های خوش خیم و تومور های بدخیم ستون فقرات را می توان به کمک تکنیک های پیشرفته جراحی به شکل کامل از بدن خارج کرد.
جراحی جهت برداشتن فشار از روی نخاع، که به آن عمل جراحی رفع فشار می گویند، شامل برداشتن بخشی از مهره های درگیر با تومور می شود. زمانی که این عمل جراحی و یا خود تومور منجر به از دست رفتن پایداری نخاع شوند، از استخوان های مصنوعی یا ایمپلنت های فلزی جهت بازگردانی پایداری به نخاع استفاده خواهد شد.
2- جراحی تومور های درونی و بیرونی
بیشتر این تومور ها به کمک حمل جراحی درمان شده و به شکل کامل از بدن خارج می شوند و بیماران معمولا پس از عمل جراحی، مشکلات عصبی بسیار کم و در حد صفر را گزارش می کنند. با این حال، اپیدیمومهای انتهایی فیلوم بزرگ را گاهی اوقات نمی توان به شکل کامل از بدن خارج کرد چرا که به رشته های عصبی نخاع متصل می شوند. درمان به کمک اشعه ها می تواند در چنین شرایطی به نتیجه نهایی درمان کمک کند.
3- جراحی تومور های مقدماتی
تومور های مقدماتی از جمله آستروسیتوم ، اپندیموما و همانژیووبلاستوما در داخل خود نخاع افراد شکل می گیرند. درمان متداول برای این دسته از تومور ها، عمل جراحی و برداشتن کامل آن ها از بدن است. هدف اصلی عمل جراحی در این شرایط، خارج کردن کامل تومور از بدن است و البته این که بیشترین کارکرد عصبی در ناحیه نخاع حفظ شود.
در بیشتر عمل های جراحی بر روی نخاع و یا کنار آن، جراحان از ابزار های دقیق به همراه تکنیک های نوروفیزیولوژیک نظیر SSEP و MEP استفاده می کنند.
این تکنیک ها به جراحان کمک می کند تا کارکرد نخاع را در حین عمل جراحی بررسی کنند و بدین ترتیب عملی که انجام می شود امنیت قابل توجهی خواهد داشت.
اپاندیموما و همانژیوبلاستوما معمولا تفاوت قابل توجهی با ناحیه نخاع دارند و معمولا می توان آن ها را به شکل کامل از بدن خارج کرد. ممکن است بیماران به صورت موقت با مشکلات عصبی دست و پنجه نرم کنند اما این مشکلات معمولا به مرور زمان حل خواهند شد.
در طرف مقابل ممکن است آستروسیتوم با نخاع اطراف خود ترکیب شود و برداشتن کامل آن در بدن به شکل امن امکان پذیر نخواهد بود. از آن جایی که این تومور ها معمولا سرعت رشد پایینی دارند، ممکن است برداشتن تنها بخشی از تومور برای بیماران نتیجه بهتری را به همراه داشته باشد.
عوارض بعد از عمل تومور نخاعی
در قدیم عارضه ترسناک بعد از جراحی نخاع داخل حفره ای، فلج شدن بود. خوشبختانه، خطر فلج کامل بعد از جراحی نخاع امروزه بسیار کم شده است (زیر 5 درصد).
احتمال اختلال عملکرد عصبی قابل توجه پس از جراحی در درجه اول به شرایط عصبی قبل از عمل مربوط می شود:
کسی که قبل از جراحی از نظر عصبی، طبیعی یا نزدیک به حالت طبیعی باشد، شانس خوبی دارد که که از طریق جراحی برداشتن موفق تومور (یعنی بیشتر از 80 درصد) تغییر کمی در عملکرد عصبی داشته باشد. با این حال، هنگامی که نقایص عصبی قابل توجهی قبل از جراحی وجود داشته باشد، احتمال زوال و بدتر شدن عملکرد پس از جراحی بیشتر است. به علاوه، بعید است عملکردی که قبل از جراحی از دست رفته است، بازیابی شود.
برای بهبودی عصبی، تقریباً همه ی افراد تا حدی به فیزیوتراپی نیاز دارند. این مقدار می تواند مدت کوتاهی و یا مدت طولانی تری و به صورت سرپایی برای افراد متفاوت باشد. گاهی اوقات، درمان شدیدتر به صورت بستری در یک مرکز توان بخشی نیاز است.
از دیگر عوارض جراحی تومور نخاعی می توان به نشت مایع مغزی نخاعی از طریق برش اشاره کرد. این حالت به ویژه در بیمارانی که قبل از جراحی در مقطعی تحت پرتو درمانی قرار گرفته اند، دیده می شود. عفونت و خونریزی بعد از عمل خوشبختانه بسیار نادر است.
در طولانی مدت پس از جراحی، به ویژه هنگامی که رویکرد جراحی شامل بسیاری از سطوح مهره ای ستون فقرات باشد، خطر تغییر شکل پیشرونده ستون فقرات وجود دارد. این امر به هوشیاری با معاینات بالینی و گرافی با اشعه ایکس در فواصل منظم و در صورت لزوم وجود جراح ارتوپد نخاعی نیاز دارد.
فیلم جراحی تومور نخاعی
مراقبت های بعد از عمل تومور نخاعی
در ادامه به سوالات رایجی که درباره ی مراقبت های بعد از عمل جراحی تومور نخاعی پرسیده می شود جواب داده شده است.
تا چه مدت باید در بیمارستان بستری باید بود؟
معمولا بیماران تا چند روز پس از عمل جراحی در بیمارستان باقی می مانند. پس از مدت زمان کوتاه استراحت بر روی تخت به جهت بهبود زخم، بیماران باید با فیزیوتراپ های متخصص و حرفه ای تمرین کنند تا فعالیت خود را افزایش داده و با بالاترین سطح کارکرد به خانه برگردند. در برخی از بیمار ها، به توانبخشی بیشتر پس از عمل جراحی نیاز است.
آیا باید دارو های خاصی را مصرف کرد؟
ناراحتی و درد پس از عمل جراحی معمولا به کمک داروهای مسکن درد خوراکی و تا مدتی پس از مرخص شدن از بیمارستان مدیریت می شود. پزشک معالج به شما خواهد گفت چه داروهایی برایتان مناسب و امن هستند.
آیا باید لباس مخصوص یا بند خاصی را پوشید؟
در بیشتر موارد شما به پوشیدن یک بند یا لباس خاص پس از عمل جراحی نیازی ندارید.
چه زمانی می توان ورزش را دوباره شروع کرد؟
معمولا بیماران تشویق می شوند زمانی که به شرایط ایده آل تری رسیدند، فعالیت بدن خود را نیز کم کم بیشتر کنند. با این حال داشتن فعالیت های بدنی خاص و حرفه ای پس از عمل جراحی پیشنهاد نمی شود.
آیا بعد از جراحی به توان بخشی و یا فیزیوتراپی نیاز است؟
در برخی از موارد، پیشنهاد می شود به شکل مرتب به فیزیوتراپ و یا متخصص توانبخشی خود مراجعه نمایید. پس از مرخص شدن از بیمارستان، به بیماران پیشنهاد می شود تا توانبخشی سرپایی و یا به شکل بستری را دنبال کنند.
جزئیات مربوط به نوع توانبخشی افراد به شرایط متعددی نظیر محل عمل جراحی و وضعیت بدنی بیمار بستگی دارند.
آیا محدودیت های طولانی مدت در اثر برداشته شدن تومور وجود دارد؟
در بیشتر بیماران خبری از محدودیت های بلند مدت پس از عمل جراحی برداشتن تومور نخواهد بود.
دکتر حسام عبدالحسین پور متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات
