امروزه با توجه به گسترش بیماری های مغزی از جمله تومور های مغزی، راه های پیشنهادی برای درمان آن نیز ارائه می شود که اولین و مهمترین راه درمان آن، جراحی تومور مغز است که در ذیل به آن پرداخته می شود.

جراحی تومور مغز چیست و چگونه انجام می شود؟

جراحی تومور مغز به عنوان اولین خط درمان در درمان تومورهای مغزی در بیمارستان ها می باشد. متخصصان سرطان در انجام عمل های جراحی تبحر دارند که در آنها با کمترین سطح تهاجم به طور دقیق و ایمن تومور های مغزی برداشته می شوند. هدف از انجام جراحی تومور مغز تعیین موقعیت و برداشت هر چه بیشتر بافت سرطانی به نام دبالکینگ و شناسایی وسعت تومور مغز می باشد.

همچنین، جراحی می تواند سبب کاهش فشار در جمجمه و بازیابی عملکرد های عصبی از دست رفته شود. این جراحی قادر است تا صرع هایی را که سخت مهار شده و توسط تومور به وجود آمده اند را کاهش دهد. گاهی اوقات، جراحی جهت ایجاد دسترسی برای دیگر درمان ها مانند شیمی درمانی یا پرتو درمانی استفاده می شود.

جراحی تومور مغز اغلب با یک نمونه برداری شروع می شود. در نمونه برداری، نمونه هایی از بافت سرطانی مغز برداشته شده و یک پاتولوژیست (آسیب شناس) این نمونه ها را جهت تشخیصی قطعی در زیر میکروسکوپ آزمایش می کند. اغلب، در حین یک نمونه برداری تومور به طور کلی برداشته می شود. این کار در زمانی که تومور ساختارهای مهم مغز را تهدید می کند، بسیار ضروری می باشد.

تومور های جدا شدنی و یا جدا نشدنی چیست؟

موقعیت و اندازه تومور مغز، در کنار دیگر فاکتور های مخصوص، تعیین کننده قابلیت جدا شدن یا نشدن تومور می باشند. در صورتی که برخی تومور ها در نواحی بحرانی و مهم مغز قرار داشته باشند، جدا نشدنی در نظر گرفته می شوند. زیرا برداشتن این تومور ها بسیار خطرناک بوده و یا آسیب بسیاری به بافت سالم مغز وارد می کند.

ایمنی برداشت تومور می تواند با استفاده از پایش نوروفیزیولوژیک یا نقشه برداری مغز افزایش یابد. هر زمانی که امکان آن وجود داشته باشد از روش های نقشه برداری جهت جراحی مغز و نخاع استفاده می شود.

عمل های جراحی برای برداشتن تومور مغزی

بسته به نوع و درجه تومور، عمل های متعددی می تواند برای بیمار انجام شوند که این جراحی ها عبارتند از:

1- کرانیوتومی یا برش جمجمه

در این روش جراحی تومور مغز با استفاده از ابزارهای مخصوص، ابتدا جهت دسترسی به تومور یک قطعه از استخوان جمجمه و سپس، کل یا قسمتی از تومور برداشته می شود. پس از جراحی معمولا استخوان دوباره در جای خود قرار داده می شود. در عمل جراحی کرانیوتومی، در صورتی که انتظار تورم پس از جراحی برود، ممکن است استخوان بعدا بر سر جای خود قرار گرفته و یا اصلا قرار داده نشود.

2- آندوسکوپی اندونازال

در این روش از یک دستگاه آندوسکوپی جهت دسترسی به تومور و دیدن آنها از طریق بینی و سینوس ها استفاده می شود. با استفاده از هدایت تصویری و ابزارهای ویژه ای که به آندوسکوپ متصل می شوند می توان با استفاده از جراحی تومور مغز، تومور را برداشته یا از آن نمونه برداری کرد.

مطلب مرتبط: جراحی ستون فقرات

3- نوروآندوسکوپی

در این روش دستگاه آندوسکوپ از طریق یک سوراخ در جمجمه وارد شده تا درون مغز دیده شود. پس از آن می توان تومور را برداشته و یا از طریق وسایل مخصوص متصل به آندوسکوپ از تومور نمونه بردای کرد.

4- جراحی شانت

در این روش جراحی تومور مغز یک لوله باریک به نام شنت یا شانت از طریق یک سوراخ کوچک در جمجمه به یکی از بطن های مغز وارد می شود. شنت به همانگونه که مایع اضافی در حفره شکمی جذب جریان خون می شود، مایع اضافی یک قسمت از مغز را به قسمتی دیگر می برد. سلول های سرطانی که ممکن است در این مایع به صورت آزاد وجود داشته باشند در فیلتری که در این لوله تعبیه شده به دام می افتند.

5- تعبیه یک مخزن اومایا

در حین این عمل جراحی، یک مخزن کوچک به لوله ای در زیر پوست سر متصل می شود. این لوله به یکی از بطن های مغز، جایی که مایع مغزی نخاعی جریان دارد، ختم شده و امکان رساندن مواد شیمی درمانی به مغز و مایع مغزی نخاعی یا خارج کردن مقداری مایع جهت نمونه برداری را فراهم می سازد. هر زمانی که دیگر نیازی به مخزن نباشد، می توان آن را برداشت.

مطلب مرتبط: جراح مغز و اعصاب و وظایف آن

انواع راهکار ها برای جراحی تومور مغزی

جراحان در حین جراحی مغز از روش های مختلف و ابزارهای مختلفی استفاده می کنند. آنها می توانند آنچه را که در حين جراحى قرار است انجام دهند را براى شما توضیح دهند. 

1- جراحى ميكروسكوپى (جراحى با ليزر و يا ايزار بسيار كوچك)

در جراحی میکروسکوپى از يک میکروسکوپ پرقدرت استفاده می شود. جراح از اين وسيله استفاده می کند تا در حین انجام عمل بتواند از نزدیک به بافت مغز نگاه كند. تشخيص بافت سالم از بافت تومور كار سختى نيست. بنابراین با استفاده از اين دستگاه جراح به راحتى مى تواند تشخيص دهد كه چه بخشى را حذف كند و به چه بخشى دست نزند.

2- M5-ALA (گلیولان)

به 5-ALA ، اسید 5-aminolevulinic acid یا با نام تجاری Gliolan نیز گفته می شود. این یک نوع رنگ است که باعث می شود برخی از انواع سلول های تومور مغزى در زیر یک نور فلورسنت قرار بدرخشند. اگر به گلیوما درجه بالا (در حال رشد سریع) مانند گلیوبلاستوما مولتیفرم (GBM) مبتلا بوده باشيد، ممكن است اين ماده را دريافت كرده باشيد.

5-ALA به صورت يک مایع است که شما ٢ تا ٤ ساعت قبل از عمل می نوشید. 5-ALA وارد جریان خون شما می شود و توسط سلول های مغز گرفته می شود. در طول عمل، جراح شما از یک نور فلورسنت و میکروسکوپ برای دیدن تومور استفاده می کند.

در زیر نور فلورسنت، سلول های تومور مغزى به رنگ صورتی یا قرمز می درخشد، در حالی که سلول های سالم مغز به رنگ آبی هستند. این به جراح شما کمک می کند لبه های تومور را با وضوح بیشتری مشاهده کند، بنابراین برداشتن آن آسان تر مى شود. 5-ALA می تواند عوارض جانبی هم داشته کند.

عوارض جانبی اين ماده شامل موارد زير مى شود:

• كاهش فشار خون
• حساسیت چشم و پوست به نور
• حالت تهوع

پرستارها فشار خون شما را به طور مرتب قبل و بعد از عمل بررسی می کنند. آنها از شما می خواهند که حدود ٢٤ ساعت پس از عمل خود را در معرض نور خورشید و نور شديد قرار ندهيد.

3- آسپیراسیون اولتراسونیک

آسپیراسیون اولتراسونیک راهی برای شکستن و از بین بردن تومورها است. جراح شما یک کاوشگر اولتراسوند کوچک را درون تومور قرار می دهد. اين كاوشگر امواج صوتی اى تولید می کند که در تومور منتشر مى شود و آن را می شکند. جراح سپس از يک مکش كننده ملایم برای بیرون کشیدن قسمت های تومور استفاده می کند.

در تکنیک آسپیراسیون اولتراسونیک برای حذف تومور از نیروی بسیار کمی استفاده مى شود.در نتيجه با استفاده از اين تكنيك نه آسیبى به بافت هاى مغز مى رسد و نه خونریزی مغزى رخ مى دهد. ممکن است در يک عمل جراحی معمولی و يا نوروآندوسکوپی، از روش آسپیراسیون اولتراسونیک براى شما استفاده شود.

مطلب مرتبط: علائم تومور مغزی

جراحی تومور مغزی چگونه انجام می شود؟

در درمان و مراقبت از تومور هاى مغزى، پزشک هاى مختلفى در ایجاد برنامه درمانی کلی بیمار که ترکیبی از انواع مختلف درمان است با هم همکاری می کنند. به این یک تیم چند رشته اى گفته می شود.

تیم مراقبت هاى پزشكى شما ممکن است انواع مختلفی از متخصصان مراقبت های بهداشتی، مانند دستیاران پزشک، پرستاران انکولوژی، مددکاران اجتماعی، داروسازان، مشاوران، متخصصان رژیم غذایی، متخصص توانبخشی و سایر موارد را شامل شود.

داشتن یک تیم مراقبت ویژه برای درمان و مراقبت از افرادی که دارای تومور مغزی هستند از اهميت ويژه اى برخوردار است، چرا كه تشخيص و برنامه ريزى درمانى براى كمک به بيمار از حيطه اطلاعات او خارج است و نياز به مشاوره ى متخصصين كارآمد در اين حيطه دارد.

توضیحاتی در مورد انواع متداول درمان های مورد استفاده برای تومور مغزی در زیر ذکر شده است. برنامه مراقبتی شما ممکن است شامل درمان علائم و عوارض جانبی نيز باشد كه بخش مهمی از مراقبت های پزشکی محسوب مى شود.

گزینه ها و توصیه های درمانی به چندین عامل بستگی دارد:

• اندازه، نوع و درجه تومور
• این که آیا تومور به قسمت های حیاتی مغز فشار می آورد یا خیر.
• آيا تومور به قسمت های دیگر CNS یا بدن گسترش یافته است.
• عوارض جانبی احتمالی
• ترجیح ها و سلامت کلی بیمار

در حالى كه برخی از انواع تومورهای مغزی به سرعت رشد می کنند، بسيارى از تومورهای دیگر هم به آرامی رشد می کنند. پزشک شما با توجه به همه این عوامل در مورد اینكه به چه سرعتى باید درمان را پس از تشخیص شروع كنيد، با شما صحبت خواهد کرد.

گزینه های درمانی شامل مواردى مانند جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی و درمان هدفمند است. عمل جراحی مى تواند براى تومورهاى مغزى با درجه پايين بهترين روش درمانی باشد، به خصوص اگر تمام تومور حذف و برداشته شود.

اگر پس از عمل جراحى همچنان تومور قابل مشاهده باشد، ممكن است از پرتودرمانی و شیمی درمانی نيز استفاده شود. در مورد تومورهايى با درجه بالاتر، معمولاً درمان با جراحی آغاز می شود و به دنبال آن پرتودرمانی و شیمی درمانی صورت مى گيرد.

برنامه درمانی دقیق شما توسط تیم مراقبت های پزشكى شما تهیه خواهد شد. درمان موفقيت آميز تومورهای مغزی می تواند چالش برانگیز باشد. حائل خونی مغز و بدن به طور معمول از مغز و نخاع در برابر مواد شیمیایی مضر محافظت می کند. در نتيجه، این حائل بسیاری از انواع شیمی درمانی را هم از بین می برد.

چه زمانی جراحی دشوار می شود؟

اگر تومور نزدیک قسمت ظریف مغز یا نخاع باشد، جراحی می تواند دشوار باشد. حتی وقتی جراح بتواند تومور اصلی را به طور کامل حذف كند، باز هم ممکن است قسمت هایی از تومور باقی بمانند که قابل رويت نباشند و يا حذف آن ها غير ممكن باشد. بنابراین ممکن است راه های دیگری برای درمان، توسط جراح تومور مغزی پیشنهاد شود.

روش های دیگر درمان تومور های مغزی

1- پرتو درمانی

پرتودرمانی همچنین می تواند به بافت هاى سالم آسیب برساند. با این وجود، تحقیقاتى كه طى ٢٠ سال گذشته صورت گرفته اند به طولانی تر شدن زندگی افراد مبتلا به تومور مغزی کمک کرده است. جراحی های پيشرفته تر، درک بهتر از انواع تومورهایی که به شیمی درمانی پاسخ می دهند و هدف گیری بهتر در پرتودرمانی باعث طولانی تر شدن عمر و بهبود کیفیت زندگی برای بسیاری از افراد مبتلا به تومور مغزی شده است.

براى دانستن تمام گزينه هاى درمانى خود وقت بگذاريد و در مورد مسائلى كه نمى دانيد حتما از پزشک خود سوال بپرسيد. با پزشک خود در مورد اهداف هر درمان و نتيجه آن صحبت کنید. به این نوع گفتگوها “تصمیم گیری مشترک” گفته می شود.

تصمیم گیری مشترک وقتی است که شما و تيم پزشکى شما با همديگر مشورت مى كنيد تا بهترين درمانى كه مناسب شما است تهيه شود. تصمیم گیری مشترک به ویژه برای تومور مغزى بسیار مهم است چرا كه گزینه های مختلف درمانی بسيارى وجود دارد.

2- شیمی درمانی

در شیمی درمانی با استفاده از داروها سلول های تومور را از بين مى برند. اين كار باعث توقف رشد، تقسيم و ساخت سلول هاى بيشتر تومور مى شود. یک رژیم يا برنامه شیمی درمانی، معمولاً شامل تعداد مشخصی از چرخه است که طی مدت زمان مشخصی تكرار می شود.

یک بیمار ممکن است فقط يک دارو مصرف كند و بيمار ديگر ممكن است به طور همزمان ترکیبی از چند داروى مختلف را دریافت کند. هدف شیمی درمانی می تواند از بین بردن سلول های توموری پس از عمل جراحى، کند کردن رشد تومور و یا کاهش علائم باشد.

همان طور که در بالا توضیح داده شد، شیمی درمانی برای معالجه تومور مغزی معمولاً بعد از عمل و احتمالاً به همراه و یا بعد از پرتودرمانی انجام می شود، به خصوص اگر تومور پس از درمان اولیه برگشته باشد. برخى از داروها از حائل خونی مغزی بهتر عبور کنند.

بعد از درمانی تومور مغزی، عموما چه داروهایی تجویز میشود؟

در زير داروهایی که اغلب برای تومور مغزی استفاده می شوند ذكر شده است.

1- ویفرهای گلیادل یکی از راه های رساندن داروی کارمستین است.  این ویفرها در محلی قرار می گیرند که تومور هنگام عمل برداشته شده است.

2- برای افراد مبتلا به گلیوبلاستوما و گلیوما درجه بالا، آخرین استاندارد مورد استفاده مراقبت پرتودرمانی با دوز پايين روزانه تموزولومید (تمودار) است. بعد از پرتودرمانی به مدت ٦ ماه تا ١ سال، دوز ماهانه تموزولومید انجام مى شود.

3- ترکیبی از سه دارو، لوموستین (گلوستین)، پروکاربازین (ماتولان) و وین کریستین (وینکاراسار) به همراه پرتودرمانی استفاده شده است.

این روش به طولانی تر شدن عمر بیماران مبتلا به الیگودندروگلیوما درجه III با یک حذف 1p19q کمک کرده است.  همچنین نشان داده شده است که پرتودرمانی توموری با درجه پایین که نمی توان ان را با جراحی به طور کامل حذف كرد، زندگى بيماران را طولانی تر كرده است.

آزمایش هاى بالینی در مورد به كار گيرى شیمی درمانی برای به تاخیر انداختن استفاده از پرتودرمانی برای بیماران مبتلا به گلیومای درجه پایین نیز همچنان ادامه دارد.

نکته ی مهم: بردن نام این داروها صرفا جنبه ی اطلاع رسانی دارد. مصرف و به کارگیری دارو ها باید زیر نظر پزشک و جراح خود فرد انجام شود.

چکاپ های لازم بعد از جراحی تومور مغزی

بیماران در حالی که درمان فعال دارند، بايد هر ٢ تا ٣ ماه با MRI مغزى کنترل شوند.  سپس بسته به درجه تومور مدت زمان بین اسکن هاى MRI افزایش می یابد.  بیماران معمولاً بعد از اتمام درمان، بايد به طور منظم MRI انجام دهند تا هم بر سلامت خود نظارت داشته باشند و هم از توقف رشد تومور مطمئن شوند.

اگر تومور در طول درمان رشد کند، سایر گزینه های درمانی در نظر گرفته می شوند.

عوارض جانبی شیمی درمانی به فرد و میزان مصرف آن بستگی دارد، اما اين عوارض می توانند شامل خستگی، خطر ايجاد عفونت، احساس تهوع و استفراغ، ریزش مو، از دست دادن اشتها و اسهال باشد.

علائم مربوط به عوارض جانبی معمولاً پس از پایان درمان از بین می روند. برخی داروهای خاص به ندرت ممکن است باعث کاهش شنوایی شوند. برخی دیگر ممکن است باعث آسیب به کلیه ها شوند. برای محافظت از کلیه ها ممکن است به بیماران مايع اضافى از طريق تزريق وريدى داده شود.

راهکار های لازم برای بهبود درد های بعد از جراحی چیست؟

مدیریت درد یک شاخه از پزشکی است که بر روی کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی به وسیله یک رویکرد مراقبتی یکپارچه تمرکز دارد. با در نظر داشتن اینکه 1 نفر از هر 3 بیمار سرطانی پس از عمل جراحی تومور مغز همچنان درد می کشد، مدیریت درد برای بیماران سرطانی اهمیت بیشتری پیدا می کند.

در صورتی که فرد درد داشته باشد، شدت و گستردگی درد او می تواند به عوامل بسیاری از جمله نوع و سطح سرطان، برنامه درمانی و تحمل درد توسط فرد بستگی داشته باشد. درد فرد می تواند ناشی از خود سرطان یا عارضه جانبی درمان سرطان باشد. افراد مبتلا به سرطان پیشرفته با احتمال بیشتری به درد شدید دچار می شوند. درد سرطان می تواند ناشی از موارد زیر باشد:

– تومور: ممکن است یک تومور بر روی بافت ها، استخوان ها، اعصاب و اعضا فشار وارد کند.

– گردش خون ضعیف: ممکن است سرطان عروق خونی را مسدود کرده باشد.

– انسداد: انسداد یک لوله یا عضو در بدن مانند کلیه یا مثانه

– عوارض جانبی: جراحی تومور مغز، پرتو درمانی، شیمی درمانی یا دیگر درمان های سرطان می توانند سبب ایجاد درد به عنوان یک عارضه جانبی شوند.

– درد های مستقل: دردی که کاملا از سرطان یا روش های درمان آن مستقل است. مانند سردرد، کمر درد، کشیدگی عضلانی، التهاب مفاصل یا دیگر درد های شایع

– متاستاز یا سلول های سرطانی

دکتر حسام عبدالحسین پور جراح مغز و اعصاب و دیسک و ستون فقرات

جراح ستون فقرات و دیسک کمر