برخی از مراجعین در هنگام مراجعه این سوال را می پرسند که بعد از ضربه به سر چه علائمی خطرناک است. در این مقاله در ارتباط با این موضوع صحبت شده است.
فهرست موضوعات
ضربه به سر چیست؟
آسیب به سر به معنای ضربه به سر یا برخورد به سر است. این آسیب می‌تواند خفیف باشد، مثل ایجاد یک برآمدگی یا کبودی کوچک، یا شدیدتر باشد و منجر به آسیب‌های مغزی مانند ضربه مغزی (Concussion) یا خونریزی داخل مغز شود.
ضربه به سر حتی اگر از بیرون قابل مشاهده نباشند، می‌توانند خطرناک باشند. این نوع آسیب‌ها ممکن است باعث ناتوانی دائمی یا حتی مرگ شوند. تشخیص شدت آسیب در لحظه وقوع آن همیشه آسان نیست؛ ممکن است در ابتدا حالتان خوب به نظر برسد و رفتار طبیعی داشته باشید، اما بعداً دچار مشکل شوید.
به طور کلی، هرچه شدت ضربه بیشتر باشد، احتمال آسیب شدید بالاتر می‌رود. اگر دچار آسیب به سر شدید، باید به پزشک مراجعه کنید.
علائم خطرناک بعد از ضربه به سر چیست؟
علائم آسیب به سر بسته به شدت آن می‌تواند متفاوت باشد. موارد زیر شایع‌ترین علائم آسیب به سر هستند، اما هر فرد ممکن است این علائم را به شکل متفاوتی تجربه کند.
آسیب خفیف به سر:
- ایجاد تورم یا برآمدگی ناشی از ضربه یا کبودی
- بریدگی سطحی و کم‌عمق روی پوست سر
- سردرد
- حساسیت به صدا و نور
- تحریک‌پذیری یا زودرنجی
- گیجی
- سبکی سر و/یا سرگیجه
- مشکل در حفظ تعادل
- حالت تهوع
- مشکل در حافظه و/یا تمرکز
- تغییر در الگوی خواب
- تاری دید
- احساس خستگی در چشم‌ها
- وز وز گوش (شنیدن صدای زنگ یا سوت در گوش)
- تغییر در حس چشایی
- خستگی یا بی‌حالی
آسیب متوسط تا شدید به سر (نیازمند توجه فوری پزشکی) – ممکن است شامل هر یک از علائم بالا به همراه موارد زیر باشد:
- از دست دادن هوشیاری
- سردرد شدید که برطرف نمی‌شود.
- حالت تهوع و استفراغ مکرر
- از دست دادن حافظه کوتاه‌مدت، مانند دشواری در به خاطر آوردن اتفاقات قبل و حین حادثه.
- گفتار نامفهوم یا بریده‌بریده
- مشکل در راه رفتن
- ضعف در یک سمت یا بخشی از بدن
- تعریق
- رنگ‌پریدگی پوست
- تشنج یا حملات ناگهانی
- تغییرات رفتاری از جمله تحریک‌پذیری شدید
- خروج خون یا مایع شفاف از گوش یا بینی
- گشاد شدن یک مردمک چشم (بخش تیره وسط چشم) یا تفاوت اندازه آن با چشم دیگر که در معرض نور کوچک نمی‌شود.
- بریدگی عمیق یا پارگی پوست سر
- زخم باز روی سر
- وجود جسم خارجی که وارد سر شده باشد.
- کما (وضعیتی که فرد بی‌هوش است، به محرک‌ها واکنش بسیار کمی نشان می‌دهد یا اصلاً واکنش ندارد و فعالیت ارادی ندارد).
- حالت نباتی (آسیب مغزی که در آن فرد توانایی تفکر و آگاهی از محیط اطراف را از دست داده، اما برخی عملکردهای اساسی مانند تنفس و گردش خون باقی مانده‌اند).
- سندرم قفل‌شدگی (وضعیتی عصبی که در آن فرد هوشیار است و توانایی فکر کردن و استدلال دارد، اما نمی‌تواند صحبت کند یا حرکت کند).
علائم آسیب به سر ممکن است شبیه علائم مشکلات یا بیماری‌های دیگر باشد. همیشه برای تشخیص دقیق باید با پزشک مشورت کنید.
چه زمانی باید آمبولانس خبر کنم یا به بخش اورژانس مراجعه کنم؟
همیشه باید فردی را که دچار آسیب به سر شده است به دقت تحت نظر داشته باشید. حتی اگر در ظاهر حالش خوب باشد، ممکن است بعداً دچار عوارض شود.
در موارد زیر با اورژانس تماس بگیرید:
- آسیب به سر در اثر سرعت بالا یا سقوط از ارتفاع بیش از یک متر رخ داده باشد.
- فرد دچار سردرد یا درد گردن شدید شده یا این درد رو به وخامت باشد.
- فرد بی‌هوش شود یا به نظر خواب‌آلود، بی‌قرار یا آشفته برسد.
- فرد دچار گیجی، عدم تمرکز یا از دست دادن حافظه شود.
- فرد بیش از یک بار پس از ضربه به سر دچار استفراغ شود.
- فرد دچار تشنج (حمله عصبی) شود.
- فرد در دست‌ها یا پاهای خود احساس ضعف یا گزگز داشته باشد.
تا رسیدن آمبولانس موارد زیر را انجام دهید.
- اگر فرد بی‌هوش است و نشانه‌ای از تنفس یا گردش خون ندارد، فوراً عملیات CPR (احیای قلبی-ریوی) را آغاز کنید.
- اگر فرد هوشیار است، او را در وضعیتی راحت قرار دهید، به‌طوری که سر و شانه‌ها کمی بالاتر از بدن باشند. به‌آرامی سر و گردن او را حمایت کنید و در هنگام جابه‌جایی گردن را خم یا بچرخانید.
- اگر خونریزی دارد، با فشار محکم روی زخم، خونریزی را کنترل کنید. اگر احتمال شکستگی جمجمه وجود دارد، فشار را ملایم وارد کنید.
- اگر فرد کلاه ایمنی به سر دارد، آن را برندارید و منتظر رسیدن نیروهای امدادی بمانید.
چه عواملی باعث کبودی و آسیب داخلی مغز می‌شوند؟
وقتی ضربه به سر مستقیم وارد شود، یا کودک به شدت تکان داده شود (که در بسیاری از موارد کودک‌آزاری دیده می‌شود)، یا آسیبی شبیه به «ضربه شلاقی» رخ دهد (مانند آنچه در تصادفات رانندگی اتفاق می‌افتد)، کبودی مغز و آسیب به بافت‌ها و رگ‌های خونی داخلی بر اثر مکانیسمی به نام coup-contrecoup ایجاد می‌شود.
کبودی که مستقیماً در محل ضربه و بر اثر برخورد ایجاد شود، ضایعه کو (Coup) نام دارد. هنگامی که مغز به سمت عقب پرت می‌شود، ممکن است به سمت مخالف جمجمه برخورد کند و کبودی دیگری ایجاد شود که ضایعه کانترکو (Contrecoup) نامیده می‌شود.
این تکان شدید مغز درون جمجمه می‌تواند باعث پارگی (Shearing) لایه‌های داخلی، بافت‌ها و رگ‌های خونی شود که ممکن است منجر به خونریزی داخلی، کبودی یا تورم مغز گردد.
درمان اتفاقات حاصل از ضربه به سر
اگر به بیمارستان مراجعه کنید، ممکن است برای شما داروهایی جهت کاهش درد، حالت تهوع یا استفراغ تجویز شود. تیم درمانی وضعیت شما را تحت نظر می‌گیرد تا مطمئن شود حالتان بدتر نمی‌شود. ممکن است سی‌تی اسکن مغز یا گردن انجام دهید.
اگر در خانه هستید، برای بهبود خود باید در آرامش استراحت کنید و زمان مطالعه یا استفاده از وسایل دیجیتال را محدود کنید. می‌توانید از کمپرس یخ روی نقاط دردناک استفاده کنید و استامینوفن (پاراستامول) مصرف کنید، اما از سایر مسکن‌ها استفاده نکنید. یک نفر باید حداقل ۲۴ ساعت کنار شما بماند.
رانندگی یا کار با ماشین‌آلات را حداقل به مدت ۲۴ ساعت انجام ندهید.
الکل و قرص‌های خواب‌آور را حداقل تا ۴۸ ساعت مصرف نکنید. این مواد می‌توانند علائم را بدتر کنند و اگر وضعیت مغزتان تغییر کند، تشخیص آن را سخت نمایند.
درباره ادامه مصرف داروهای نسخه‌ای خود، با پزشک مشورت کنید.
ورزش کردن را حداقل تا ۴۸ ساعت پس از آسیب متوقف کنید. ممکن است نیاز باشد مدتی از کار یا تحصیل مرخصی بگیرید یا ساعات کاری/تحصیلی خود را کاهش دهید تا حالتان بهتر شود.
اگر مطمئن نیستید چه کاری باید انجام دهید، با پزشک خود مشورت کنید.
راه های پیشگیری از ضربه به سر
برای پیشگیری از آسیب‌های سر می‌توانید:
1- همیشه از کمربند ایمنی یا صندلی ایمنی استفاده کنید.
2- قوانین ورزش خود را رعایت کنید.
3- با احتیاط رانندگی کنید.
4- هنگام دوچرخه‌سواری، اسکی یا انجام ورزش‌های برخوردی، کلاه ایمنی بپوشید.
5- با نورپردازی مناسب و حذف موانع خطرناک، از افتادن جلوگیری کنید.
اطمینان حاصل کنید که کاملاً از آسیب سر بهبود یافته‌اید قبل از بازگشت به فعالیت‌هایی که ممکن است دوباره موجب آسیب شوند. یک آسیب دوم می‌تواند صدمات را تشدید کند.
آیا ضربه به سر عوارضی دارند؟
بیشتر بزرگسالان پس از آسیب خفیف به سر طی ۲ روز بهبود می‌یابند، اما ممکن است علائم تا ۱۰ روز باقی بماند. کودکان ممکن است تا ۴ هفته پس از آسیب علائمی داشته باشند، از جمله خستگی بیشتر نسبت به فعالیت‌های معمول.
اگر علائم شما ادامه داشت یا نگرانی دارید، به پزشک مراجعه کنید.
ملاحظات مادام‌العمر برای فردی که دچار آسیب به سر شده است
اصل مهم، ایجاد یک محیط امن برای کودکان و بزرگسالان و پیشگیری از وقوع آسیب‌های سر در وهله اول است. استفاده از کمربند ایمنی هنگام سوار شدن در خودرو و کلاه ایمنی (در صورت استفاده صحیح) در فعالیت‌هایی مانند دوچرخه‌سواری، اسکیت این‌لاین و اسکیت‌بورد، می‌تواند از بروز آسیب‌های شدید به سر جلوگیری کند.
افرادی که دچار آسیب شدید مغزی می‌شوند، بسته به ناحیه آسیب‌دیده مغز و شدت آن، ممکن است قدرت عضلانی، مهارت‌های حرکتی ظریف، گفتار، بینایی، شنوایی یا حس چشایی خود را از دست بدهند. همچنین، ممکن است تغییرات شخصیتی یا رفتاری کوتاه‌مدت یا بلندمدت رخ دهد. این افراد معمولاً به مدیریت پزشکی و توان‌بخشی طولانی‌مدت (مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی یا گفتاردرمانی) نیاز دارند.
میزان بهبودی فرد به نوع آسیب مغزی و دیگر مشکلات پزشکی همراه بستگی دارد. تمرکز باید بر بیشینه‌سازی توانایی‌های فرد در خانه و جامعه باشد. تقویت مثبت (Positive reinforcement) می‌تواند باعث افزایش عزت‌نفس بیمار شده و به ارتقای استقلال او کمک کند.
منبع کمکی:
دکتر حسام عبدالحسین پور متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات
