سوال بسیاری این است که کدام بیماری و کدام دیسک ها می تواند خطرناکترین دیسک کمر برای مردم باشند. در این مقاله به طور کلی در ارتباط با بیماری بیرون زدگی دیسک صحبت شده است.
فهرست موضوعات
دیسک کمر چیست؟
دیسک ها، صفحه هایی هستند که بین مهره های ستون فقرات قرار دارند و مانند بالشتک عمل می کنند. در ستون فقرات 24 مهره متحرک وجود دارد. همچنین 5 مهره به هم متصل شده و استخوان خاجی را تشکیل می دهند.
دیسک ها در برابر ضربه و فشار، آسیب پذیر هستند. زیرا وظیفه دشواری را به عهده دارند. دیسک ها باید برای حرکت ستون فقرات به اندازه کافی انعطاف پذیر باشند و در عین حال، به اندازه کافی محکم باشند تا بتوانند فشار زیادی را تحمل کنند.
دیسک هایی که بین مهره های تحتانی کمر قرار دارند، بیشتر دچار آسیب می شوند. زیرا وزن کل قسمت بالایی بدن را تحمل می کنند. در صورت بروز آسیب، میزان آسیب دیدگی به ساختار دیسک بستگی دارد.
فتق دیسک، هرنی، پارگی یا بیرون زدگی دیسک، همگی اصطلاحاتی هستند که برای توصیف آسیب به دیسک استفاده می شوند. اگرچه تفاوت های جزئی بین این اصطلاحات وجود دارد، اما همه آن ها به یک نوع آسیب اشاره دارند.
هر دیسک شامل دو قسمت است: حلقه بیرونی دیسک و قسمت مرکزی آن که نرم تر می باشد. پارگی حلقه بیرونی دیسک، به قسمت مرکزی و نرم تر آن اجازه می دهد تا خارج شود.
فتق دیسک زمانی رخ می دهد که بخشی از قسمت مرکزی دیسک (نوکلئوس پالپوزوس) از طریق پارگی حلقه بیرونی دیسک (آنولوس) خارج شود.
بیرون زدگی دیسک کمر چیست؟
دیسک های بین مهره ای به طور مداوم در معرض فشار هستند و این فشارها گاهی اوقات باعث ایجاد پارگی های کوچک در حلقه بیرونی دیسک می شود.
اگر یکی از این پارگی ها به اندازه کافی بزرگ باشد و فشاری که به دیسک وارد می شود نیز زیاد باشد، مقداری از قسمت مرکزی دیسک (پالپوز) می تواند از طریق این پارگی به بیرون نشت کند. در محلی که اعصاب از کانال نخاعی عبور کرده و به سمت پاها خارج می شوند، حلقه بیرونی دیسک ها ضعیف تر و آسیب پذیرتر است.
اگر ماده ای که از دیسک خارج شده، به یکی از این اعصاب فشار وارد کند، ممکن است در پشت پا و پایین پا، درد ایجاد شود. درد پایین پا اغلب درد سیاتیک نامیده می شود، زیرا اعصابی که تحت فشار قرار می گیرند، عصب سیاتیک را تشکیل می دهند که از پشت ران به سمت پایین ساق پا امتداد می یابد.
بیرون زدگی دیسک می تواند به دلیل فشار ناگهانی و یا تجمع آسیب های جزئی در طول زمان ایجاد شود. حداقل 50 درصد از بیماران نمی دانند که چه اتفاقی باعث پارگی دیسک آن ها شده است.
اما این اتفاقات اغلب شامل بلند کردن و چرخیدن (برای مثال یک حرکت نامناسب یا فعالیت سنگین) می شود. زیرا این فعالیت ها، فشار شدیدی به دیسک ها وارد می کنند.
دیسک ها بر اساس استخوان های بالا و پایین آن ها نامگذاری می شوند. به عنوان مثال، دیسک L4-5 بین استخوان های 4 و 5 کمری قرار دارد و دیسک L5-S1 بین استخوان 5 کمری و استخوان 1 خاجی قرار دارد.
این دو دیسک بیشترین کار را انجام می دهند و تحرک زیادی دارند. به همین دلیل به طور مکرر دچار آسیب می شوند. فلج شدن به ندرت ممکن است به علت فتق این دیسک ها رخ دهد. زیرا نخاع درست بالای اولین مهره کمری (L1) به پایان می رسد.
سایر مشکلاتی که باعث درد کمر و ساق پا می شوند نیز می توانند شبیه پارگی دیسک کمر باشند. برخی از این مشکلات عبارتند از:
- آرتریت (التهاب مفصل) لگن یا زانو
- کشیدگی عضلات کمر
- کشیدگی عضلات پا و سایر مشکلاتی که باعث تحریک اعصاب نخاعی می شوند.
علائم و نشانه های فتق دیسک کمر
افراد مبتلا به فتق دیسک کمر یا همان بیرون زدگی دیسک کمر ، ترکیبی از دردهای کمر و پا (مانند بی حسی، گزگز و یا احساس ضعف در امتداد عصب تحت فشار) را تجربه می کنند.
در ابتدا، بیشتر افراد دچار کمردرد شدید به همراه اسپاسم (گرفتگی) عضلانی می شوند. از آنجایی که این مشکلات، علائم کشیدگی عضلات کمر نیز هستند، تشخیص پارگی دیسک و کشیدگی کمر در ابتدا دشوار است.
معمولا بعد از چند روز، درد کمر فروکش می کند و درد یکی از پاها شروع می شود. این درد اغلب به صورت یک شوک الکتریکی یا احساس سوزش توصیف می شود. همانطور که گفته شد به این نوع درد، سیاتیک گفته می شود. زیرا در امتداد عصب سیاتیک که از همان ناحیه می گذرد، احساس می شود.
1- ممکن است بی حسی، احساس سوزن سوزن شدن و همچنین احساسات غیرطبیعی دیگر در امتداد عصب تحت فشار ایجاد شود.
2- عضلاتی که تحت کنترل عصب تحت فشار هستند، ممکن است ضعیف شوند. زیرا سیگنال های طبیعی مغز و نخاع را دریافت نمی کنند. در نهایت این عضلات ممکن است دچار آتروفی شوند (کوچکتر شوند)؛ زیرا از آن ها استفاده نمی شود.
3- اگرچه این موارد شایع ترین علائم هستند، اما ممکن است ترکیبی از درد کمر و پا با شدت های مختلف وجود داشته باشد. (از درد بسیار خفیف گرفته تا درد غیر قابل تحمل که نیاز به مراجعه به اورژانس دارد)
خطرناک ترین پارگی دیسک، می تواند باعث فشردگی تمام اعصاب قسمت تحتانی کمر (از جمله اعصابی که عملکرد مثانه و روده را کنترل می کنند) شود. این اعصاب به خوبی محافظت می شوند، بنابراین این اتفاق به ندرت رخ می دهد.
اما در صورت بروز آن، یک وضعیت کاملا اورژانسی ایجاد می شود که به جراحی فوری نیاز دارد. برخی علائم ناشی از آن عبارتند از:
- ناتوانی در کنترل ادرار یا مدفوع
- ناتوانی در ادرار کردن
- بی حسی در نواحی اطراف مقعد، باسن و ناحیه تناسلی
عوامل خطر فتق دیسک کمر
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به فتق دیسک کمر را افزایش دهند عبارتند از:
سن: شایع ترین عامل خطر برای ابتلا به فتق دیسک کمر، بالا رفتن سن می باشد. فتق دیسک بیشتر در افراد 35 تا 50 ساله رخ می دهد. این عارضه به ندرت ممکن است بعد از 80 سالگی علائمی ایجاد کند.
جنسیت: مردان تقریبا دو برابر بیشتر از زنان در معرض خطر ابتلا به فتق دیسک کمر هستند.
فعالیت فیزیکی زیاد: مشاغلی که نیاز به بلند کردن اجسام سنگین و سایر فعالیت های فیزیکی سنگین دارند، خطر ابتلا به فتق دیسک کمر را افزایش می دهند.
در افرادی مانند ورزشکاران، کارگران ساختمان و… فشار بین مهره ها زیاد است و به این ترتیب، دیسک ها بیشتر در معرض پاره شدن قرار می گیرند. فعالیت هایی مانند کشیدن، هل دادن، بلند کردن اجسام سنگین و… اگر به طور مکرر انجام شوند، خطر بروز بیرون زدگی دیسک کمر را افزایش می دهند.
چاقی: چاقی و اضافه وزن نیز احتمال فتق دیسک کمر را افزایش می دهند. اضافه وزن همچنین احتمال عود فتق دیسک بعد از عمل جراحی را نیز ۱۲ برابر بیشتر می کند.
پزشکان معتقدند که اضافه وزن، باعث افزایش فشار وارده بر ستون فقرات می شود و به همین دلیل، افراد چاق بیشتر مستعد ابتلا به فتق دیسک هستند.
سیگار کشیدن: نیکوتین باعث کاهش جریان خون به دیسک های ستون فقرات می شود. این امر، فرسایش دیسک را سریع تر نموده و همچنین روند بهبودی را با مشکل مواجه می کند.
دیسک فرسوده انعطاف پذیری کمتری دارد و احتمال پارگی یا ترک خوردن آن بیشتر است و این اتفاق می تواند منجر به فتق دیسک شود.
سابقه خانوادگی: برخی عوامل ارثی و ژنتیکی می توانند احتمال فرسوده شدن دیسک را افزایش دهند. فرسودگی دیسک نیز می تواند باعث افزایش خطر بروز فتق دیسک شود. مطالعات زیادی نشان می دهد که سابقه خانوادگی فتق دیسک کمر، مهم ترین عامل خطر برای ابتلا به این عارضه است.
کنترل درد ناشی از فتق دیسک کمر
ضروری ترین نیاز هنگام بروز علائم فتق دیسک، کنترل درد ناشی از آن است. روش های اولیه کنترل درد می تواند شامل موارد زیر باشد:
کیسه یخ: استفاده از کیسه یخ یا کمپرس سرد می تواند به کاهش التهاب اولیه و اسپاسم عضلانی ناشی از فتق دیسک کمر کمک کند. استفاده از کیسه یخ در 48 ساعت اول بعد از شروع کمردرد، بیشترین تاثیر را دارد.
داروهای مسکن: پزشک ممکن است برای بهبود درد و التهاب، استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن را توصیه کند.
شل کننده های عضلانی: فتق دیسک کمر ممکن است باعث اسپاسم عضلانی شود. استفاده از این داروها می تواند اسپاسم های دردناک را تسکین دهد.
گرما درمانی: استفاده از کمپرس گرم ن یز می تواند به تسکین اسپاسم های عضلانی دردناک کمک کند. برخی افراد ممکن است گرمای مرطوب (مانند حمام آب گرم، سونا و…) را ترجیح دهند.
گرما و سرما: برخی افراد معتقدند استفاده از کمپرس سرد و گرم به صورت متناوب، برای تسکین درد تاثیر بیشتری دارد.
منابع:
https://www.spine-health.com/conditions/herniated-disc/surgery-lumbar-herniated-disc
https://www.thesteadmanclinic.com
دکتر حسام عبدالحسین پور متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات