تومور مغزی یکی از بیماری هایی است که متاسفانه چندین سال است که در ایران رایج شده است. شناخت برخی از علائم آن می تواند به تشخیص زود هنگام این بیماری کمک شایانی کند. سوالی که بسیاری از مردم در تماس های روزانه می پرسند این است که از کجا بفهمیم تومور مغزی داریم؟
قبل از بررسی این موارد لازم است تا اطلاعات مختصری در ارتباط با تومور مغزی کسب کرد.
فهرست موضوعات
تومور مغزی چیست؟
تومور مغزی رشد غیرطبیعی یا تجمعی از سلولها در داخل یا اطراف مغز است. به طور کلی، تومورهای نخاع و مغز با هم به عنوان تومورهای سیستم عصبی مرکزی (CNS) شناخته میشوند.
تومورهای مغزی را میتوان بر اساس ماهیت سلولی به دو دسته تومورهای بدخیم (سرطانی) و خوشخیم (غیرسرطانی) طبقهبندی کرد. برخی از تومورها سرعت رشد بالایی دارند، در حالی که برخی دیگر به کندی رشد میکنند.
شایان ذکر است تنها حدود یک سوم از تومور های مغزی ماهیت سرطانی دارند. با این حال، فارغ از ماهیت خوشخیم یا بدخیم بودن، تومور های مغزی در صورت رشد کافی میتوانند بر عملکرد مغز و سلامت کلی فرد تأثیر بگذارند؛ چرا که این رشد غیرطبیعی میتواند بر اعصاب، رگهای خونی و بافتهای اطراف مغز فشار وارد کند.
تومورهایی که مستقیماً در مغز ایجاد میشوند، تومورهای اولیه نامیده میشوند. در مقابل، تومورهایی که در ابتدا در بخش دیگری از بدن شکل گرفته و سپس به مغز گسترش مییابند، تومورهای ثانویه یا متاستاتیک مغزی نامیده میشوند.
لازم به ذکر است که این مقاله به طور خاص بر روی تومورهای اولیه مغز تمرکز دارد.
برای اطلاعات بیشتری در ارتباط با بیماری تومور مغزی می توانید مقاله ی زیر را دنبال کنید.
مطلب مرتبط: تومور مغزی چیست؟
تفاوت تومور مغزی خوش خیم و بدخیم
اصطلاحات تومور مغزی و سرطان مغز اغلب به جای هم به کار میروند، اما این دو تفاوت اساسی با یکدیگر دارند. در این بخش به تمایز این دو مفهوم میپردازیم و به فهم این دو نوع می پردازیم.
تومور مغزی خوش خیم چیست؟
1- تمام سرطانهای مغزی تومور هستند، اما همه تومورهای مغزی سرطانی نیستند.
2- تومور مغزی غیرسرطانی را تومور خوشخیم مغزی مینامند.
3- تومورهای خوشخیم مغزی معمولاً به کندی رشد میکنند، دارای حاشیه مشخص هستند و به ندرت گسترش مییابند.
4- با وجود ماهیت غیرسرطانی، تومور های خوشخیم همچنان میتوانند خطرناک باشند. آنها میتوانند با وارد کردن فشار به بخشهایی از مغز، باعث اختلالات جدی در عملکرد آن شوند. تومور مغزی خوش خیم که در ناحیه حیاتی مغز قرار گرفته باشند، میتوانند تهدید کنندهی حیات باشند.
5- در موارد بسیار نادر، یک تومور خوشخیم میتواند به تومور بدخیم تبدیل شود.
6- نمونههایی از تومورهای معمولاً خوشخیم عبارتند از: مننژیوم، شوانوم دهلیزی و آدنوم هیپوفیز.
و اما تومور مغزی بدخیم عبارت است از:
1- تومورهای بدخیم مغزی همان سرطانهای مغز هستند.
2- این تومورها معمولاً به سرعت رشد کرده و به بافتهای سالم اطراف مغز نفوذ میکنند.
3- سرطان مغز به دلیل تغییراتی که در ساختارهای حیاتی مغز ایجاد میکند، میتواند تهدید کنندهی حیات باشد.
4- برخی از نمونههای تومورهای بدخیمی که در مغز یا نزدیک آن ایجاد میشوند عبارتند از: نوروبلاستوم بویایی، کندروساركوم و مدولوبلاستوما.
علائم شایع تومور مغزی
محل تومور مغزی نقش بسزایی در تعیین علائم آن دارد. مغز انسان از بخشهای متعددی تشکیل شده که کنترل کنندهی عملکردهای خاصی هستند. بنابراین، توموری که در مخچه (بخش پشتی سر) قرار گرفته است، بر خلاف توموری که در مسیر بینایی (مسئول حس بینایی) واقع شده، بر روی اعمال مرتبط با حرکت، راه رفتن، تعادل و هماهنگی تاثیر میگذارد و موجب اختلال در این زمینهها میشود.
علاوه بر محل، اندازه و سرعت رشد تومور نیز در بروز علائم بیمار دخیل هستند.
با در نظر گرفتن موارد فوق، میتوان گفت شایعترین علائم تومور مغزی که می توان تاحدودی فهمید که تومور مغزی دارید عبارتند از:
- سردرد
- تشنج
- اختلال در تفکر، تکلم و یافتن کلمات
- تغییرات شخصیتی و رفتاری
- ضعف، بیحسی یا فلج در یک اندام یا یک طرف بدن
- اختلال در حفظ تعادل، سرگیجه و عدم ثبات
- کاهش شنوایی
- اختلالات بینایی
- گیجی و عدم جهتیابی
- اختلال حافظه
آیا تومور مغزی بدون علامت قابل بروز است؟
تشخیص زودهنگام تومور مغزی از اهمیت ویژهای برخوردار است. با این حال، همواره تومورهای مغزی با علائم همراه نیستند. در حقیقت، مننژیوم، شایعترین تومور مغزی در بزرگسالان، به کندی رشد میکند و ممکن است برای مدت طولانی بدون ایجاد علائم خاصی باقی بماند.
تومورهای مغزی تا زمانی که به اندازهی کافی بزرگ نشده و بر بافتهای سالم مغز فشار وارد نکنند، علائمی را بروز نمیدهند. حال با این اوصاف از کجا بفهمیم تومور مغزی داریم؟ جواب این سوال راه های تشخیصی است که در ادامه به آن پرداخته شده است.
روش های تشخیص تومور مغزی
تشخیص تومور مغزی میتواند روندی پیچیده باشد که نیازمند مشارکت متخصصین مختلف است. با این حال، در برخی موارد، پزشکان ممکن است در حین انجام تصویربرداری برای بررسی مشکلات پزشکی دیگر، به طور اتفاقی تومور مغزی را کشف کنند.
چنانچه علائم تومور مغزی را تجربه میکنید، بهترین جراح مغز و اعصاب شما معاینهی فیزیکی را انجام خواهد داد. همچنین، سوالاتی در مورد موارد زیر مطرح میکند:
- علائم بیماری
- سوابق پزشکی گذشته و حال
- داروهای مصرفی فعلی
- جراحیها و درمانهای پزشکی انجامشده
- سابقهی خانوادگی
علاوه بر موارد فوق، جراح تومور مغزی ممکن است یک آزمایش نورولوژیکی (عصبشناختی) را نیز انجام دهد که شامل بررسی تغییرات در موارد زیر است:
- تعادل و هماهنگی
- وضعیت ذهنی
- شنوایی
- بینایی
- رفلکسها
این تغییرات میتوانند نشانگر ناحیهای از مغز باشند که تحت تاثیر تومور قرار گرفته است.
اگر پزشک معالج به وجود تومور مغزی در شما مشکوک شود، معمولا تصویربرداری مغزی، اغلب با استفاده از MRI، گام بعدی برای تشخیص است. در ادامه روش های تشخیصی دیگری که بسیار در این موارد استفاده می شود آورده شده است.
1- استفاده از ام آر آی و سی تی اسکن
همانطور که گفته شد، ام آر آی بهترین روش تصویربرداری برای تشخیص تومور مغزی است. در صورتی که انجام ام آر آی برای شما امکانپذیر نباشد، سی تی اسکن میتواند جایگزین مناسبی باشد.
قبل از انجام این تصویر برداری ها، مادهای به نام ماده حاجب برای افزایش قابل رؤیت بودن تومور، به یکی از سیاهرگهای شما تزریق میشود. این آزمایشها میتوانند اندازه و موقعیت دقیق تومور را با جزئیات دقیق به تصویر بکشند.
همچنین، پزشک معالج شما ممکن است برای بررسی احتمالی گسترش تومور، سایر نقاط بدن مانند ریه، روده بزرگ یا سینه را نیز مورد بررسی قرار دهد.
2- بیوپسی
بهمنظور تعیین نوع تومور و سرطانی بودن یا نبودن آن، پزشکان معمولاً نیاز به انجام بیوپسی (نمونهبرداری) از بافت تومور دارند. بیوپسی ممکن است توسط یک جراح مغز و اعصاب در حین عمل جراحی برداشتن کامل یا بخشی از تومور انجام گیرد.
در صورتی که دسترسی به تومور دشوار باشد، پزشک ممکن است بیوپسیِ استریوتاکتیک را انجام دهد. این روش شامل ایجاد یک سوراخ کوچک در جمجمه و نمونهبرداری از بافت تومور با استفاده از سوزن است.
3- پونکسیون کمری (سوراخ کردن کمر)
در این روش، پزشک معالج شما با استفاده از یک سوزن کوچک، مایع مغزی-نخاعی (CSF) را از اطراف نخاع شما خارج میکند.
این مایع برای بررسی وجود سلولهای سرطانی به آزمایشگاه فرستاده میشود. پزشکان از این روش زمانی استفاده میکنند که به گسترش تومور به لایههای پوشانندهی مغز (مننژ) مشکوک باشند.
4- آزمایشهای تخصصی
گاهی اوقات آزمایشهای خاصی میتوانند به تشخیص کمک کنند. به عنوان مثال، پزشک معالج شما ممکن است آزمایشهایی را برای بررسی وجود موادی به نام تومورمارکر در خون و مایع مغزی-نخاعی شما تجویز کند.
تومورمارکرها، مواد شیمیایی هستند که توسط برخی تومورها ترشح میشوند. همچنین، پزشک ممکن است برای بررسی ناهنجاریهای ژنی که مشخصهی تومورهای خاصی هستند، آزمایشهایی را تجویز نماید.
روش های درمان تومور مغزی
درمان تومور مغزی به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله:
- محل، اندازه و نوع تومور
- تعداد تومورها
- سن بیمار
- وضعیت کلی سلامت بیمار
به طور کلی، تومورهای مغزی خوشخیم (غیرسرطانی) را اغلب میتوان با جراحی با موفقیت خارج کرد و به ندرت عود میکنند. احتمال موفقیت جراحی تا حد زیادی به توانایی جراح مغز و اعصاب در برداشتن کامل تومور بستگی دارد. به این دلیل است که لازم است بررسی های زیادی برای پیدا کردن بهترین جراح مغز و اعصاب خود انجام دهید.
برخی از روشهای درمانی مانند رادیوتراپی که برای مغز بزرگسالان قابل تحمل هستند، میتوانند بر رشد طبیعی مغز کودکان، به ویژه کودکان زیر پنج سال، تأثیر منفی بگذارند.
پزشکان اغلب از ترکیبی از درمانها برای مقابله با تومور استفاده میکنند. گزینههای درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
1- جراحی مغز (کرانیوتومی)
در صورت امکان، جراحان مغز و اعصاب تومور را خارج میکنند. آنها را با دقت فراوان و گاهی اوقات حتی در زمان بیداری بیمار (بدون احساس درد) مورد عمل جراحی قرار میدهند تا آسیب به مناطق عملکردی مغز را به حداقل برسانند.
2- رادیوتراپی
در این روش درمانی، دوزهای بالای اشعه ایکس سلولهای تومور مغزی را از بین میبرند یا تومور را کوچک میکنند.
3- رادیوسرجری
این نوعی از رادیوتراپی است که از پرتوهای بسیار متمرکز (پرتوهای گاما یا پروتون) برای تخریب تومور استفاده میکند. رادیوسرجری در واقع جراحی محسوب نمیشود، زیرا نیازی به ایجاد برش (شکاف) ندارد.
4- براکیتراپی
این نیز نوعی از رادیوتراپی است که طی آن دانهها، کپسولها یا سایر مواد رادیواکتیو به طور مستقیم در داخل یا نزدیک تومور سرطانی کاشته میشود.
5- شیمیدرمانی
این درمان شامل داروهای ضد سرطان است که سلولهای سرطانی را در مغز و کل بدن از بین میبرند. شیمیدرمانی ممکن است از طریق تزریق به رگ یا به صورت قرص مصرف شود. پزشک معالج شما ممکن است برای از بین بردن سلولهای سرطانی باقیمانده یا جلوگیری از رشد سلولهای تومور باقیمانده، شیمی درمانی را بعد از جراحی توصیه کند.
6- ایمونوتراپی
ایمونوتراپی که به آن درمان بیولوژیکی نیز گفته میشود، نوعی درمان است که از سیستم ایمنی بدن شما برای مبارزه با سرطان استفاده میکند. این درمان عمدتاً بر تحریک سیستم ایمنی بدن برای کمک به عملکرد بهتر آن متمرکز است. این روش در ایران متداول نمی باشد.
7- درمان هدفمند
در این روش درمانی، داروها ویژگیهای خاصی را در سلولهای سرطانی هدف قرار میدهند؛ بدون اینکه به سلولهای سالم آسیب بزنند. پزشک معالج شما ممکن است در صورت عدم تحمل عوارض جانبی شیمیدرمانی مانند خستگی و تهوع، درمان هدفمند را پیشنهاد کند.
8- انتظار مراقبتی/نظارت فعال
اگر تومور مغزی شما بسیار کوچک است و علائمی ایجاد نمیکند، پزشک معالج شما ممکن است توصیه کند که با انجام آزمایشهای منظم، تومور را از نظر علائم رشد به دقت تحت نظر داشته باشید.
آیا میتوان از ابتلا به تومور مغزی پیشگیری کرد؟
متأسفانه، راهی قطعی برای پیشگیری از تومور مغزی وجود ندارد. با این حال، با اجتناب از خطرات محیطی مانند سیگار کشیدن و قرار گرفتن بیش از حد در معرض اشعه، میتوانید خطر ابتلا به تومور مغزی را کاهش دهید.
اگر یکی از بستگان درجه یک خونی شما (خواهر یا برادر یا والدین) به تومور مغزی مبتلا شده است، مهم است که این موضوع را به پزشک معالج خود اطلاع دهید. جراح مغز و اعصاب شما ممکن است مشاوره ژنتیکی را برای بررسی احتمال وجود سندرم ژنتیکی ارثی مرتبط با تومور مغزی توصیه کند.
طول عمر بیماران تومور مغزی
میزان بقاء برای هر نوع تومور مغزی متفاوت است و بر اساس سن، نژاد و وضعیت کلی سلامت بیمار متغیر است. طول عمر تخمینی بر اساس میانگین است. میزان بقاء پنج ساله به شما میگوید که چه درصدی از افراد حداقل پنج سال پس از تشخیص تومور مغزی زنده میمانند. میزان بقاء پنج ساله برای مننژیوم، شایعترین نوع تومور اولیه خوشخیم (غیرسرطانی) مغز، به شرح زیر است:
- بیش از 96 درصد برای کودکان 14 ساله و پایینتر
- 97 درصد در افراد 15 تا 39 ساله
- بیش از 87 درصد در بزرگسالان 40 ساله و بالاتر
همانطور که گفته شد، میزان بقاء به عوامل متعددی بستگی دارد و بسیار متغیر است. برای درک بهتر وضعیت خود و اطلاعات بیشتر راجع به بیماری، با پزشک معالجتان صحبت کنید.
مراجعه به جراح تومور مغزی
باید خاطر نشان کرد که موارد ذکر شده در این مقاله جنبه ی آموزشی داشته و نمی تواند منبع تشخیصی برای تومور های مغزی داشته باشد. اگر علائم مشکوکی دارید فورا به یک جراح تومور مغزی مراجعه کرده تا از نداشتن و رد احتمال وجود تومور مغزی مطلع شوید.
منابع کمکی برای این مقاله:
دکتر حسام عبدالحسین پور متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران