ستون فقرات از چند مهره تشکیل شده و آناتومی مهره های کمر چگونه است؟ در این مقاله یه این سوالات پاسخ می دهیم.

تعداد مهره های ستون فقرات

ستون فقرات شامل 33 استخوان مجزا است که جهت تشکیل این ستون از درون با یکدیگر قفل شده اند. مهره های ستون فقرات شماره گذاری و به نواحی مختلف از جمله گردنی، سینه ای، کمری، خاجی و دنبالچه ای تقسیم شده اند.

از میان مهره ها تنها 24 مورد بالایی توانایی حرکت داشته و مهره های خاجی و دنبالچه های به هم جوش خورده اند. ستون فقرات در هر ناحیه دارای ویژگی های منحصر به فردی است که به انجام عملکرد های اصلی آن کمک می کند.

عکس واقعی ستون فقرات

شماره ی مهره های ستون فقرات

1- مهره های گردنی

عملکرد اصلی مهره های گردنی یا ستون فقرات گردنی تحمل وزن سر (حدود 5 کیلوگرم) است. این 7 مهره گردنی از C1 تا C7 شماره گذاری شده اند. گردن به دلیل اتصال دو مهره ویژه به جمجمه بالا ترین دامنه حرکتی را دارد.

مهره C1 حلقوی بوده، اطلس نام داشته و به صورت مستقیم به جمجمه متصل می شود. این اتصال امکان انجام حرکت آری و تایید را با سر به افراد می دهد. مهره دوم C2 اکسیس (آسه) نام داشته و دارای یک برجستگی به نام زائده دندانی است که مهره اطلس بر روی آن می چرخد. این مهره امکان انجام حرکت نه و چرخش سر به اطراف را می دهد.

2- مهره های سینه ای

عملکرد اصلی ناحیه سینه ای نگه داشتن قفسه سینه و محافظت از قلب و ریه هاست. 12 مهره سینه ای از T1 تا T12 نام گذاری می شوند. دامنه حرکت در ناحیه سینه ای محدود است.

3- مهره های کمری

در رابطه با مهره کمر باید گفت که عملکرد اصلی ناحیه کمری، تحمل وزن بدن است. 5 مهره ناحیه کمری از L1 تا L5 نام گذاری می شوند. این مهره ها از نظر اندازه بسیار بزرگ تر هستند که دلیل آن نیز جذب فشار ناشی از بلند کردن و حمل اجسام سنگین است.

4- مهره های خاجی

عملکرد اصلی ناحیه ساکروم اتصال ستون فقرات به استخوان لگن (ایلیاک) است. ناحیه خاجی دارای 5 مهره است که به یکدیگر متصل شده اند. این مهره ها به همراه استخوان های ایلیاک حلقه ای به نام کمربند لگنی را تشکیل می دهند.

5- ناحیه دنبالچه

4 مهره به هم چسبیده دنبالچه ناحیه اتصالی را برای رباط ها و عضلات کف لگن فراهم می کنند.

مهره های کمری (Lumbar)

مهره های کمر 5 عدد و بعلت فشار و وزن زیاد بزرگ هستند. در آناتومی کمر ،زوائد عرضی فاقد رویه مفصلی و فاقد سوراخ عرضی هستند. سوراخ مهره ای سه گوش است و از سوراخ مهره ای سینه ای بزرگتر و از سوراخ مهره های گردنی کوچکتر است. تنه مهره ای در کمر درشت و در مقطع کلیوی شکل است. ارتفاع تنه پنجمین مهره کمری در طرف جلو بیشتر از طرف عقب است.

پدیکولها کوتاه هستند. زائده خاری تقریباً افقی چهارگوش و ضخیم می باشند. زوائد مفصلی فوقانی ناودانی و عمودی هستند و در کنار خلفی آنها زائده پستانی Mamillary.procces وجود دارد سطح مفصلی تحتانی محدب و استوانه ای هستند این فرم زوائد اجازه فلکسیون و مقداری اکستانسیون را می دهند اما حرکت چرخش را شدیداً محدود می کنند.

زائده مفصلی تحتانی پنجمین مهره از مهره های کمر وسیع و سخت تر است و با زائده مفصلی ساکروم جفت می شود. زوائد عرضی باریک و درازند. در قسمت خلفی تحتانی ریشه آنها یک برجستگی به نام زائده عرضیAccessory process دیده می شود. دارای زائده های عرضی حجیم است که با تمام پدیکول ادامه می یابد و تا روی بدنه مهره کشیده می شود و به رباط Iliolumbar اتصال می یابد لامیناها در مهره های کمری با هم کاملاً فاصله دارند و توسط رباطهای زرد به هم متصلند و از فاصله بین آنها می توان برای Lumber Puncture استفاده کرد.

در ناحیه کمری از قسمت پشتی جانبی، عضله پسواس بزرگ ما بین تنه ها و زوائد عرضی در جلو قرار دارد و بین اینها کمانهای مابین قسمتهای مقعر مهره ای کشیده شده است.

در سطح اولین سوراخ مهره کمری Conus Medullaris نخاع شوکی می باشد و سوراخ بعدی مهره ای شامل cauda equina و مننژ نخاع می باشد. Conus Medularis قسمتی انتهایی نخاع است که در سطح کانال نخاعی L1-L2 خاتمه می یابد و پس از آن رشته های دم اسبی Cauda equina با مننژ نخاع می باشد.

اعصاب ناحیه خاجی (ساکرال) چیست؟

ناحیه خاجی در پشت لگن قرار داشته و در زنان و مردان شکل متفاوتی دارد. این ناحیه در زنان کوتاه تر و در مردان پهن تر است. 5 مهره این ناحیه از S1 تا S5 نام گذاری شده و با چسبیدن به هم شکلی مثلثی را تشکیل داده اند.

ناحیه خاجی با قرار گرفتن در بین دو سمت استخوان خاصره (هیپ) ستون فقرات را به لگن متصل می کند. ناحیه خاجی در کودکی شامل 4 تا 5 استخوان مجزاست که این استخوان ها پس از سن 26 سالگی به یک استخوان تبدیل می شوند.

کمردرد، علل و راههای درمان آن

ناحیه خاجی دیوار پشتی کمربند لگنی را تشکیل داده و آن را حرکت می دهد. 3 مهره اول ناحیه خاجی دارای زوائد متقاطعی هستند که با رسیدن به هم بال هایی جانبی را تشکیل می دهند. این بال ها تا به لبه های استخوان لگن ادامه می یابند.

ناحیه خاجی به عنوان بخشی از کمربند لگنی، دیواره پشتی لگن و مفاصلی در استخوان خاصره تشکیل می دهد که به آن ها مفاصلی خاجی می گویند. ناحیه خاجی دارای 4 منفذ در هر سمت است که اعصاب و عروق خونی این ناحیه از آن عبور می کنند. کانال خاجی تا به مرکز ساکروم امتداد یافته و نمایان گر انتهای کانال ستون فقرات است.

درد کمر یا پا (سیاتیک) می تواند ناشی از آسیب به محل اتصال نواحی خاجی و کمری (ناحیه L5 و S1) باشد. این ناحیه از ستون فقرات در معرض چرخش و فشار شدیدی قرار دارد. افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید یا پوکی استخوان مستعد ابتلا به شکستگی های فشاری یا خستگی در ناحیه خاجی یا ساکروم هستند.

انتهای ستون فقرات دنبالچه یا کوکسیکس نام دارد. این ناحیه شامل 3 تا 5 استخوان است که در افراد بالغ به هم چسبیده اند. عضلات بسیاری به دنبالچه متصل هستند. آسیب های اعصاب ساکرال (S1 تا S5) معمولا به از دست رفتن عملکرد لگن و پا ها منجر می شوند. افراد مبتلا به این آسیب ها ممکن است نسبت به کنترل ادرار یا مدفوع خود کنترل نداشته یا میزان آن کم باشد. با این حال، این افراد با استفاده از تجهیزات مخصوص قادر به راه رفتن خواهند بود.

انحناهای ستون مهره ای

در یک فرد بالغ مذکر طول ستون مهره ای حدود 70 سانتیمتر است که قسمت گردنی حدود 12 سانتی متر، توراسیک 28 سانتیمتر و قسمت کمری 18سانتیمتر. ساکروم و کوکسیکس 12سانتیمتر است. در بانوان طول کل ستون مهره ای حدود 60 سانتیمتر است انحناء ستون فقرات از نیمرخ 4 عدد شامل انحناء گردنی، توراسیک، کمری و لگنی است که دوتای آن اولیه است انحناهای توراسیک و لگنی اولیه می باشند.

از ابتدای دوره تشکیلات جنینی یک انحناء بزرگ با تقعر ونترال وجود دارد. از پنجمین ماه زندگی داخل رحمی، دومین انحناء بازهم با تقعر ونترال در ناحیه ساکروم و کوکسیکس برای جا دادن احشاء لگنی پدید می آید.انحناء گردنی قبل از تولد ظاهر می شود و حوالی ماههای 3 تا 4 بعد از تولد که سر از توراکس بلند می شود انحناء تشدید می شود تا دومین مهره سینه ای امتداد دارد. انحناء کمری در 12 تا 18 ماهگی هنگام شروع راه رفتن پدید می آید که باعث انتقال مرکز ثقل بدن به پاها می شود.

این تغییرات در بیومکانیک مهره های کمر ظاهراً عامل بسیار مهمی در ایجاد تغییرات زیاد در نسبتهای جسم مهره ای به دیسکهای بین مهره ای می باشد. بخصوص در مهره کمری پنجم و دیسک زیر آن. بررسی های رادیوگرافیک برروی 195 جنین انسانی با سنین 8 تا 23 هفته نشان داده است که 83% آنها خم گردنی را پیش از شروع استخوان سازی قابل مشاهده داشته اند. همچنین نقش حرکات جنینی را در ایجاد انحناء گردنی قابل ملاحظه دخیل داشته اند.

خم توراسیک به سمت جلو تقعر دارد و از مهره دوم تا دوازده پشتی می رسد. خم کمری به سمت جلو تحدب دارد و در افراد مؤنث بزرگتر است واز آخرین مهره توراسیک تا زاویه لومبوساکرال می رسد و تحدب 3 قسمت آخری این قسمت بیشتر است که این عمدتاً به علت عمق قدامی بیشتر دیسکهای بین مهره ای در این ناحیه است البته شکل خاص جسم مهره ای هم مؤثر می باشد.

خم لگنی از مفصل لومبوساکرال تا نوک استخوان کوکسیکس ادامه دارد وتقعر آن قدامی تحتانی است. در قسمت بالای ناحیه توراسیک معمولاً کمی انحناء جانبی وجود دارد که شامل تحدب به راست در افراد راست دست و تحدب به چپ در افراد چپ دست می باشد. در دو مهره آخری کمر ارتباط معکوسی بین سطوح فوقانی و تحتانی جسم مهره ها وجود دارد و اندازه پدیکولها و زوائد عرضی نشان دهنده این است که این 2 مهره کمی از نیروهای فشارنده وارد برستون مهره ها را به لگن منتقل می کنند.

هفتمین مهره گردنی در قسمت انتهایی شیار پشتی گردن لمس می شود و اولین و دومین خارهای پشی نیز معمولاً قابل لمس هستند. زائده خاری یا شوکی مهره سوم پشتی درسطحScapular spine است و خار مهره هفتم در حد زاویه تحتانی استخوان کتف، وقتیکه بازوها آویزان هستند می باشد. زائده خاری مهره چهارم کمری در موازات ستیغ ایلیاک وخارخلفی تحتانی ایلیاک نیز همسطح دومین مهره ساکرال است.

عضلات ستون فقرات

دو گروه عضلانی عمده ای که ستون فقرات را تحت تاثیر قرار می دهند عضلات باز کننده و خم کننده هستند. عضلات باز کننده امکان ایستادن و بلند کردن اجسام را به بدن داده و به پشت ستون فقرات متصل هستند. عضلات خم کننده نیز در جلو قرار داشته و شامل عضلات شکمی می شوند. این عضلات امکان انعطاف پذیری و خم شدن به جلو را فراهم می کنند.

این دسته از عضلات در کمک به بلند کردن اجسام و کنترل میزان خم شدن ناحیه پایینی کمر بسیار اهمیت دارند. عضلات کمر، ستون فقرات را در جای خود تثبیت می کنند. مواردی همچون ضعف عضلات یا داشتن شکم بزرگ می توانند تراز کلی بدن را به هم زنند. نا هم تراز بودن اندام های بدن فشار زیادی را به ستون فقرات وارد می کند.

دکتر حسام عبدالحسین پور متخصص جراحی مغز و اعصاب دیسک و ستون فقرات

جراح ستون فقرات و دیسک کمر