مدت زمان بهبودی مورد نیاز بعد از جراحی فیوژن ستون فقرات (اسپاینال فیوژن)، مراقبت‌های بعد از عمل را خیلی مهم می‌کند. در حالی که میزان موفقیت جراحی فیوژن ستون فقرات برای تثبیت 2 یا تعداد بیش‌تری از مهره‌های مجاور و امکان بازگشت به سطح فعالیت‌های طبیعی، بسیار بالا است، اما به هر حال زمان بهبودی بر اساس عوامل مختلف، متفاوت است.

این عوامل شامل وسعت جراحی، سایر مشکلات پزشکی و چگونگی رعایت دستورالعمل‌های مراقبتی است.

عمل فیوژن کمر چیست؟

عمل فیوژن ستون فقرات کمری نوعی جراحی است که در آن، دو یا سه عدد از مهره‌ ها در بخش کمری به صورت دائمی به یکدیگر متصل می‌ شوند.

این عمل شامل تکنیک هایی است که به منظور بازسازی و تقلید از روند طبیعی بهبود استخوان ها طراحی شده اند. در طول عمل فیوژن ستون فقرات، جراح شما استخوان یا یک ماده ی استخوان مانند را در فضای بین دو مهره ی ستون فقرات قرار می دهد.

جراح در این عمل ممکن است برای نگه داشتن مهره ها در کنار هم از صفحات فلزی، پیچ ها و مهره ها استفاده کند.

زمان ریکاوری جراحی فیوژن ستون فقرات

بیش‌تر افراد می‌توانند حدود 2 تا 4 روز پس از جراحی فیوژن نخاع کمری (در صورت وجود سایر افراد در خانه) از بیمارستان به خانه برگردند. حدود دو هفته بعد از جراحی، وقتی آثار داروهای اوپیوییدی (مخدر) از بین رفت، افراد می‌توانند رانندگی را از سر بگیرند.

به طور معمول حدود 4 تا 6 هفته طول می‌کشد تا فرد بتواند به اداره برگردد یا کارش را نشسته و بدون تحرک شروع کند، اما بازگشت به فعالیت هایی فیزیکی تر ممکن است 3 ماه یا بیش تر طول بکشد.

با وجودی که نام این روش جراحی، فیوژن یعنی خشک‌کردن است، اما ستون فقرات طی روش فیوژن ستون فقرات کمری واقعاً خشک و کاملاً بی‌حرکت نمی‌شود.

در عوض، در طول این عمل جراحی، یک گرافت یا پیوند استخوان یا جایگزین در ستون فقرات قرار می‌گیرد که رشد استخوان بین مهره‌های مجاور را تسهیل میکند تا در نهایت یک استخوان تشکیل شود؛ این فرآیندی است که معمولاً حدود 3 تا 6 ماه طول می‌کشد. استخوان جدید باعث ثابت شدن ستون فقرات در آن بخش خواهد شد.

پیچ و مهره‌ها، پلاک‌ها و میله‌هایی ممکن است در طول جراحی در ستون فقرات کاشته شوند تا ضمن ثابت شدن آن قسمت، استخوان بهبود یابد و محکم شود. استخوان بیش از 12 تا 18 ماه بعد از عمل همچنان به رشد و استحکام ادامه می‌دهد.

بسیاری از افراد با فیوژن تک-سطحی حدود 6 ماه پس از عمل قادر به بازگشت به همه‌ی فعالیت‌ها هستند – حتی فعالیت‌های قدرتی مانند وزنه‌برداری یا کارهای ساختمانی – بعضی از بیماران هم حین بهبودی، از بریس استفاده می‌کنند که حرکت را محدود می‌کند.

عوامل کند شدن زمان بهبودی چیست؟

اگرچه به طور معمول 3 تا 6 ماه بعد از جراحی طول می‌کشد تا مهره‌های مجاور به یک استخوان ثابت جوش بخورند، ولی روند بهبودی و جوش خوردن ممکن است در بعضی از بیماران به دلایل زیر طولانی‌تر شود:

• استفاده از سیگار یا دیگر فرآورده‌های نیکوتینی (که شامل سمومی هستند که رشد استخوان را متوقف می‌کنند)
• چاقی و پوکی استخوان
• بیماری‌های مزمن خاص مثل دیابت
• سوء تغذیه
• افسردگی
• استفاده‌ی قبلی و طولانی‌مدت از داروهای اوپیوییدی قبل از جراحی
• استفاده از داروی پردنیزون

عوامل دیگری هم می‌تواند باعث کند شدن روند بهبودی شود. به عنوان مثال، فعالیت‌های پرخطرتر (مانند خم شدن، بلند کردن یا پیچش) در اوایل بهبودی ممکن است منجر به تاخیر در بهبود شود یا باعث شود به جراحی دومی هم نیاز باشد.

مراقبت های بعد از عمل در بیمارستان

بیش‌تر بیماران به محض هوشیار شدن بعد از عمل، دچار درد و خواب‌آلودگی یا رخوت هستند. درد شدیدتری معمولاً تا چند روز بعد از عمل ادامه دارد که برای کنترل این درد، به طور منظم از داروهای مسکن تجویزی استفاده می‌شود. این داروها یا به صورت وریدی یا تزریق در عضله‌ی بازو یا پا مصرف می‌شوند.

گاهی اوقات هم از پمپ ضد درد تحت کنترل بیمار (PCA) استفاده می‌شود؛ به این صورت که خود بیمار با کنترل این پمپ، می‌تواند داروی بی‌حسی و ضد درد دریافت کند. همچنان که میزان درد کاهش پیدا می‌کند، داروهای ضد درد یا مسکن خوراکی برای فرد تجویز خواهد شد.

ممکن است پس از جراحی فیوژن، آزمایش‌های خون دوره‌ای برای فرد درخواست شود. برای مثال، چون طی جراحی خون زیادی از دست می‌رود، باید هموگلوبین خود کنترل شود تا مبادا سطح اکسیژن خون افت پیدا کند. ممکن است آزمایش‌های خون دیگری هم برای فرد تجویز شود.

بعد از جراحی این امکان وجود دارد که برای تسهیل تنفس فرد، از اکسیژن استفاده کنند و همچنین، مانیتوری برای کنترل ضربان و ریتم قلب هم پس از جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

راه رفتن و تحرک بعد از جراحی فیوژن ستون فقرات

تنظیم وضعیت صحیح ستون فقرات پس از جراحی به منظور به حداقل رساندن فشار روی ستون و کاهش ریسک اختلال در روند بهبودی، از اهمیت زیادی برخوردار است.

بیماران هر روز با کار درمانگرها و فیزیکال‌ تراپیست‌ها کار می‌کنند تا ایمن‌ترین و کم‌خطرترین راه‌های لباس پوشیدن، نشستن، ایستادن، راه رفتن و شرکت در سایر فعالیت‌ها را بدون ایجاد فشار اضافی روی کمر یاد بگیرند. 

حتی بیرون آمدن از رختخواب هم، به خاطر اجتناب از پیچش ستون فقرات، به تکنیک خاصی – معروف به مانور غلتیدن (log-rolling) نیاز دارد.

در برخی موارد، فیزیکال‌ تراپیست ممکن است به بیمار توصیه کند که از واکر برای ثبات حرکتی استفاده کند. در ضمن، کار درمانگر یا فیزیکال‌ تراپیست هم کمک می‌کنند تا تجهیزات پزشکی – در صورت نیاز فرد در خانه – برای وی مهیا باشد.

بسیاری از افراد به دنبال کفش‌های بدون بند محکم برای بیمارستان هستند، چون جراحان و کارمندان بیمارستان بیماران را ترغیب می‌کنند که هرچه سریع‌تر بعد از عمل، از جا بلند شوند و کمی راه بروند.

بریس کمر چیست؟

برخی از بیماران برای محدود کردن حرکت در ستون فقرات به یک بریس پشتی مجهز شده‌اند. پوشیدن یک تی‌شرت مناسب و راحت یا یک تاپ بدون آستین زیر بریس، می‌تواند باعث راحتی بیش‌تر پوست شود و از سوزش و تحریک پوستی – مثلاً راش یا تاول – جلوگیری کند.

مرخص شدن از بیمارستان بعد از جراحی فیوژن ستون فقرات

در طول مدت اقامت در بیمارستان، پیشرفت هر فرد توسط کارکنان کنترل می‌شود. در این‌جا به برخی از معیارها اشاره می‌شود که معمولاً بیماران باید قبل از ترخیص از بیمارستان و به منظور بهبودی در منزل، به آن‌ها دست پیدا کنند:

• درد باید با داروهای خوراکی، قابل کنترل باشد.
• بیمار باید بتواند بدون کمک گرفتن، خودش از تخت بیرون بیاید و راه برود.
• باید بتواند مثانه‌اش را تخلیه کند (باید بتواند خودش از دستشویی استفاده کند).
• در محل برش جراحی نباید علامتی از عفونت وجود داشته باشد.
• توصیه‌های عملی برای بهبود از جراحی کمر دریافت کند.

بیمار خودش نمی‌تواند تا خانه رانندگی کند. و اگر فاصله‌ی بیمارستان تا منزل به بیش از یک ساعت رانندگی نیاز دارد، باید در بین راه توقف کوتاهی داشته باشد و کمی راه برود.

زندگی بعد از عمل فیوژن کمر

در اوایل دوران نقاهت جراحی، یک سری محدودیت‌هایی در فعالیت‌ها وجود دارد که باید رعایت شود:

• خم نشوید. تا شدن قسمت زانو و ران‌ ها مشکلی ندارد و خوب است، اما از کمر خم نشوید (ستون مهره‌ها نباید خم شود).
• چیز سنگینی بلند نکنید.
• رانندگی ممنوع. به خاطر حالت خواب‌آلودگی و اثرات جانبی مسکن‌های اوپیوییدی بعد از جراحی‌های سنگین، رانندگی اصلاً توصیه نمی‌شود. همچنین، طی روزهای ابتدایی دوران نقاهت هم نباید رانندگی کنید.

بهتر است از کارهایی که شامل خم شدن یا بلند کردن هستند – از جمله آشپزی، تمیز کردن، لباس شستن، خرید مواد غذایی و مراقبت از حیوانات خانگی – در دوره نقاهت اولیه پرهیز شود. توصیه می‌شود قبل از جراحی در مورد این کارها کمک بگیرید. این کار به شما کمک می‌کند که همیشه قبل از موعد، چند وعده‌ی غذایی آسان، از جمله غذاهای آماده یا مایکروویوی، داشته باشید.

درد بعد از عمل فیوژن

پس از جراحی ممکن است درد، سفتی یا خشکی کمر را تجربه کنید و در هنگام نشستن یا ایستادن طولانی مدت در یک پوزیشن خاص، درد بکشید. در برخی موارد ۴ تا ۶ هفته طول می کشد تا شما دوباره به فعالیت های روزمره ی خود برگردید. همچنین، ممکن است بهبودی کامل کمر شما تا ۶ ماه به طول بی انجامد.

گاهی اوقات پزشک توصیه می کند که تا زمان بهبودی کامل کمرتان از بریس کمر استفاده کنید. همچنین، برای اغلب بیماران فیزیوتراپی بعد از جراحی تجویز می شود.

اگر شغل شما شامل فعالیت فیزیکی نمی شود، معمولاً پس از گذشت 1 تا 2 ماه می توانید به سرکار خود برگردید. اگر شغلی که دارید به کار فیزیکی سبک نیاز دارد ممکن است پزشک توصیه کنید که 3 تا 6 ماه صبر کنید. اکثر افرادی که شغلشان همراه با کار سنگین است هرگز نمی توانند به کار قبلی خود برگردند.

به یاد داشته باشید که مدت زمان نقاهت در افراد مختلف، متفاوت است؛ زیرا بدن هر فرد با سرعت متفاوتی بهبود می یابد.

داروهای مسکن بعد از جراحی فیوژن ستون فقرات

بعد از مرخصی از بیمارستان، درد احتمالاً همچنان ادامه دارد؛ به همین دلیل، داروهای مسکن و ضد درد تجویز می‌شود. اگر داروی اوپیوییدی (مخدر) تجویز شود، بیمار نباید الکل مصرف کند؛ همچنین نباید با ماشین کار کند یا رانندگی کند، چون چنین داروهایی موجب خواب‌آلودگی و/یا از بین رفتن قدرت تشخیص و داوری می‌شوند.

برای تکمیل عملکرد داروهای مسکن می‌توان از کیسه‌ی یخ یا پانسمان‌های گرمایی هم استفاده کرد، اما کاربرد این موارد باید محدود به 15 تا 20 دقیقه استفاده و حداقل 2 ساعت استراحت باشد، تا پوست آسیب نبیند.

ممکن است مقررات سختگیرانه‌ تری در مورد تجدید نسخه‌ ی داروهای مسکن مخدر اوپیوییدی وضع شود. با توجه به این‌که داروهای مخدر اوپیوییدی برای مدت زمان محدودی تجویز می‌شود، دوز مصرفی باید روزانه کاهش یابد و هدف این است که تا 4 هفته پس از عمل، داروی مخدر را قطع کنید.

برای پرهیز از تأخیر در دریافت دارو، بهتر است که روند دستیابی به داروهای مسکن را با جراح و/یا کارکنان قبل از عمل کاملاً بررسی و مشخص کنید.

نکته: این اعداد و ارقام برای هر فرد مختص به خود است و باید توسط پزشک ویزیت شود. پس این اعداد نمی تواند به تنهایی راهنمای شما باشد.

طرز خوابیدن بعد از جراحی فیوژن ستون فقرات

در دوره‌ی نقاهت عمل جراحی فیوژن کمر، ستون فقرات حتی هنگام ورود به رختخواب و خروج از آن هم باید مستقیم نگه داشته شود. این روند با استفاده از روش log-roll انجام می شود، که شامل قرار دادن زانوها کنار هم و نگه داشتن مستقیم کمر در حالی است که:

(همچنان که کمر صاف است و زانوها را به هم چسبانده‌اید)

• لبه‌ی تخت می‌نشینید.
• سر را به سمت تخت می‌برید و در همین حال، پاها را که از زانو به هم چسبیده‌اند بلند می‌کنید.
• به پهلو روی تخت قرار می‌گیرید و حالا، و به پشت می‌غلتید. در این حالت، کمر به صورت صاف روی تخت قرار می‌گیرد.

نکات دیگری در مورد خوابیدن:

• اطمینان حاصل کنید که تختتان برای انجام مانور log-rolling نه خیلی بلند و نه خیلی کوتاه است.
• از بالشت‌های مختلفی استفاده کنید تا متوجه شوید با کدام احساس راحتی بیش‌تری می‌کنید.

عوارض عمل فیوژن کمری

برخی از افراد هم راحت‌ترند که کمی بعد از جراحی کمر، در حالت نشسته یا به حالت نیم‌خیز بخوابند.

رایج ترین عارضه ی هر یک از تکنیک های مدرن جراحی فیوژن ستون فقرات این است که ممکن است پس از عمل، بیمار همچنان کمردرد را تجربه کند. در بهترین حالت، این عارضه در 20% افرادی که تحت این عمل جراحی قرار می گیرند، رخ می دهد. احتمال عدم تسکین کمردرد پس از عمل، در دیفیوژن سه مهره یا بیشتر افزایش می یابد. این عارضه ی جانبی با نام «سندرم جراحی ناموفق کمر» نیز شناخته می شود.

از دیگر خطرات جراحی فیوژن ستون فقرات می توان به جوش نخوردن مهره ها پس از جراحی اشاره کرد که به آن «آرتروز کاذب» نیز گفته می شود. حدود ۵ الی ۱۰ درصد بیماران تحت عمل جراحی با تکنیک های مدرن دچار این عارضه می شوند.

مطالعات پزشکی نشان داده اند که احتمال موفقیت عمل فیوژن ستون فقرات در افراد سیگاری کمتر از سایر افراد است.

در صورتی که پزشک برای چسباندن مهره ها از پیچ و مهره استفاده کند، احتمال شل شدن یا شکستن پیچ ها وجود دارد. بنابراین ممکن است به عمل های بیشتری نیاز پیدا کنید.

در برخی موارد گرافت ها و بست های قدامی ممکن است دچار در رفتگی، جا به جایی یا نشست شوند که در این صورت نیز بیمار به جراحی مجدد نیاز دارد. اگر این ابزار به صورت قدامی (از جلو) جایگذاری شده باشند -به جای جایگذاری از طریق PLIF یا TLIF (به معنای جایگذاری از پشت)- جراحی ترمیمی فیوژن ستون فقرات با یک رویکرد خلفی (از پشت) می تواند گزینه ی ایمنی قلمداد شود.

یکی دیگر از عوارض احتمالی جراحی فیوژن ستون فقرات، آسیب های عصبی می باشد. در موارد نادر، آسیب های عصبی ممکن است منجر به بی حسی یا ناتوانی پاها یا از دست دادن کنترل روده یا مثانه (بی اختیاری ادرار و مدفوع) شود. 

درصد کمی از مردانی که تحت عمل فیوژن ستون فقرات در ناحیه کمر قرار می گیرند ممکن است مشکلات انزال را تجربه کنند. شبکه ی کوچکی از اعصاب در جلوی فضای L5-S1 وجود دارد که به کنترل انزال کمک می کند. 

اگر این اعصاب آسیب ببیند (در کمتر از 1% مواقع اتفاق می افتد)، دریچه ی خاصی بسته نمی شود. همین امر سبب بیرون راندن مایع انزال می گردد. 

بنابراین، مایع انزال بدون هیچ مانعی و در کمترین زمان ممکن به مثانه می رسد. مهم ترین عارضه ی جانبی این امر مشکل در باروری و زودانزالی است. در اغلب موارد این عارضه جانبی پس از ۶ تا ۱۲ ماه خود به خود رفع می شود.

دکتر حسام عبدالحسین پور متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات