تنگی کانال (Spinal stenosis)، به معنی تنگ شدگی در فضای داخل ستون فقرات، در محلی است که نخاع، تکاساگ و ریشه های عصبی قرار گرفته اند. اثر فشار ناشی از تنگی کانال روی عصب ها و نخاع، می تواند برای بیمار علائم ایجاد نماید. اکثر تنگی های کانال در ناحیه کمر و گردن اتفاق می افتد، هر چند که در نواحی پشت نیز گاهی تنگی کانال مشاهده می گردد. بسیاری از بیمارانی که تنگی کانال دارند، بدون علامت هستند و فقط در هنگام ورزش و یا دویدن با سرعت زیاد ممکن است علائم خفیفی در ایشان رخ بدهد.
اما در بسیاری از بیماران این علائم شدت بیشتری دارند و در حدی است که بیمار به پزشک مراجعه می کند. در مواردی که شدت علائم بسیار زیاد است پزشک ممکن است برای بیمار روش های جراحی را به سایر روش های درمانی ترجیح بدهد.
فهرست موضوعات
انواع تنگی کانال Spinal Canal Stenosis
دو دسته مهم تنگی کانال یا تنگی کانال ستون فقرات در انسان وجود دارد:
1- تنگی کانال Cervical یا تنگی کانال گردن
2- تنگی کانال Lumber یا تنگی کانال کمری
در هنگامی که تنگی کانال Cervical اتفاق می افتد، به علت اینکه در ناحیه گردن، نخاع وجود دارد علائم ناشی از فشار روی نخاع ظاهر می گردد؛ اما هنگامی که تنگی کانال در ناحیه کمری اتفاق می افتد، به علت اینکه آنجا ساک نخاعی حاوی نخاع نمی باشد و تنها ریشه های عصبی در داخل ساک می باشند، نوع و شدت علائم متفاوت می باشند.
علائم تنگی کانال گردن
- بی حسی، گز گز و مور مور شدن اندام های فوقانی و تحتانی
- ضعف در دست ها، بازوان، انگشتان پا و ران ها
- عدم توانایی در راه رفتن صحیح و نداشتن بالانس مناسب
- درد گردن
- اختلالات ادراری و مدفوعی در زمانی که شدت علائم بسیار زیاد است
علائم تنگی کانال کمر
- ضعف، بی حسی و مور مور در اندام های تحتانی و پا ها
- عدم توانایی راه رفتن مناسب به علت ضعف انگشتان و مچ پا
- درد تیر کشنده به اندام تحتانی در هنگام راه رفتن های متمادی که باعث می شود بیمار بعد از چند قدم راه رفتن، روی زمین چمباتمه بزند
- کمر درد
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که هرکدام از علائم فوق در بیمار ظاهر شوند، حتما باید جهت معاینه به پزشک مراجعه کند. به خصوص تنگی کانال گردن در صورتی که به موقع تشخیص داده نشود و درمان مناسب صورت نگیرد، می تواند برای بیمار علائمی ایجاد نماید که حتی پس از جراحی بهبود نخواهد یافت.
علل تنگی کانال
- رشد بیش از اندازه استخوان ها به هر علتی مثل بیماری های ژنتیکی، بیماری پاژه و یا فعالیت های زیاد ستون فقرات که باعث افزایش ضخامت آن می گردد.
- دیسک هرنیه شده. در صورتی که یک یا چند دیسک به شدت وارد کانال ستون فقرات گردد، می تواند عارضه تنگی کانال را به دنبال داشته باشد
- ضخیم شدن لیگامان های ستون فقرات. ستون فقرات حاوی لیگامان های متعددی است که مهره ها را به هم اتصال می دهند. هر زمان این لیگامان ها بیش از اندازه رشد کنند می توانند تنگی کانال ایجاد نمایند.
- تومورها. رشد تومورهای داخل ستون فقرات و یا مهره ها و ورود آنها به داخل کانال ها، می تواند ایجاد کننده تنگی کانال باشد.
- Spinal fx یا تروما و یا تصادفات ستون فقرات. در صورت تصادف با اتومبیل و یا سقوط که باعث جابجایی و یا شکستگی در ستون فقرات می گردد، ممکن است به علت ورود قطعات استخوانی به داخل کانال، تنگی کانال اتفاق افتد.
روش های درمان تنگی کانال
- درمان های طبی، استفاده از دارو های خوراکی
- روش های فیزیکی _ فیزیوتراپی. استفاده از روش های فیزیوتراپی در بسیاری از بیماران مفید واقع می گردد.
- تزریق اپی دورال. یکی از روش هایی است که برای بیمارانی که توانایی عمل جراحی ندارند، به صورت موقت قابل استفاده است. استفاده از دارو های کورتیکو استروئید (Corticosteroid)، به صورت تزریق های اپی دورال می باشد.
- روش های جراحی. در مواردی که علائم تنگی کانال در بیمار، با شدت زیاد بروز بکند (خصوصا در مواقعی که این تنگی کانال در ناحیه گردن مشاهده شود) بیمار می تواند از انواع روش های جراحی سود ببرد.
باید ها و نباید ها در جراحی تنگی کانال
در جراحی ستون فقرات گردنی و کمری، برای بیمارانی که دچار تنگی کانال شده اند، باید بدانید که با روش های جدید، بسیاری از بیماران می توانند هر چه سریع تر به زندگی عادی بازگردند. این عمل جراحی که به صورت لامینکتومی با و یا بدون فیوژن، برای بیمار انجام می شود و اکثرا از میکروسکوپ جراحی برایشان استفاده می گردد، می تواند علائم بیمار را به سرعت رو به بهبودی ببرد. متاسفانه بسیاری از بیماران زمانی به پزشک مراجعه می کنند که علائم ماندگار برایشان تولید شده است. در صورتی که نخاع گردن به علت فشار ناشی از تنگی کانال گردن، دچار تغییر رنگ یا هیپرسیگنال گردد، بسیاری از علائم علی رغم جراحی برای بیمار باقی خواهد ماند.
همین طور در مورد کانال کمری، اگر تنگی کانال باعث سندروم کودا اکوینا و یا سندروم دم اسب گردد، بسیاری از علائم علی رغم عمل جراحی، ممکن است بهبودی نیابند؛ لذا به بیماران توصیه می گردد در صورتی که پزشک معالج به ایشان توصیه جراحی می کند، بدون مقاومت آن را انجام دهند.
آیا اوزون تراپی یا لیزر تراپی برای بیماران تنگی کانال مفید می باشد؟
نکته بسیار مهمی که بایستی بیماران از آن اطلاع داشته باشند این است که هنگامی که تنگی کانال کمر یا تنگی کانال گردن و یا دیسک همراه پارگی، در ستون فقرات بیماری وجود داشته باشد، انجام هرگونه روش درمان جراحی با لیزر و یا با اوزون کاملا مردود می باشد. لذا به هیچ عنوان برای بیماری که تنگی کانال گردن و کمر دارد، استفاده از روش هایی به جز روش جراحی مستقیم با میکروسکوپ یا عمل باز توصیه نمی گردد.
ورزش های مناسب برای تنگی کانال نخاعی
اگر دچار تنگی کانال نخاعی هستید، فیزیوتراپی می تواند به درمان درد کمر و پاها و همچنین بهبود قابلیت تحرک شما کمک کند.
در صورت ابتلا به تنگی کانال نخاعی، یکی از مهم ترین کارهایی که باید انجام دهید، ورزش منظم است. تمرینات شما باید بر تغییر حالت ستون فقرات تمرکز داشته باشد. زیرا این کار به کاهش فشار وارد شده بر روی اعصاب ستون فقرات کمک می کند. همچنین می تواند درد شما را کاهش داده و یا از بین ببرد.
در ادامه برخی تمرینات گام به گام برای بهبود تنگی کانال نخاعی آورده شده که ممکن است فیزیوتراپیست و یا متخصص ستون فقرات شما این حرکات را به عنوان یک برنامه تمرینی خانگی برای شما تجویز کند. این برنامه تمرینی، بر بازگرداندن قابلیت تحرک طبیعی ستون فقرات و کمک به بازگشت عملکرد مناسب و قابلیت تحرک شما تمرکز دارد.
قبل از شروع این برنامه یا هر برنامه تمرینی دیگر، با پزشک یا فیزیوتراپیست خود مشورت کنید تا مطمئن شوید که این تمرینات برای شما بی خطر است.
1- کشش کمر
بسیاری از افراد مبتلا به تنگی کانال نخاعی، از تمریناتی که شامل خم شدن ستون فقرات به سمت جلو است، سود می برند. خم کردن ستون فقرات می تواند باعث نرم شدن نخاع شود و فشار روی اعصاب نخاعی را کاهش می دهد.
خم شدن ستون فقرات به عقب نیز به آرامی به دیسک های کمر فشار می آورد و آن ها را از کانال نخاعی دور می کند. در این حالت فضای بیشتری برای اعصاب کمر ایجاد می شود.
برای انجام این تمرین مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید:
- پاهای خود را را به اندازه عرض شانه باز کنید.
- کمر خود را نگه دارید و به سمت عقب خم شوید.
- حدود 60 ثانیه در این حالت بمانید.
این وضعیت ممکن است باعث افزایش کمردرد، پا درد یا گزگز شود اما در برخی افراد، علائم بعد از 60 ثانیه برطرف می شوند.
اگر علائم شما بعد از 60 ثانیه یا بیشتر از بین نمی رود و یا کشش کمر باعث بدتر شدن علائم شما می شود، این تمرین برای شما مناسب نیست و باید آن را از برنامه تمرینات خانگی خود حذف کنید.
2- کشش کمر در حالت دراز کشیده
برای شروع پیشرفت در تمرینات کشش کمر خود، خم شدن کمر در حالت درازکشیده را انجام دهید. برای این کار مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید:
- به پشت دراز بکشید و زانوهای خود را خم کنید.
- به آرامی زانوهایتان را به سمت قفسه سینه خود بیاورید و با دست آن ها را نگه دارید.
- به مدت 2 ثانیه در این حالت باقی بمانید.
- زانوهای خود را به حالت اول برگردانید.
این تمرین را 10 بار تکرار کنید و سپس به تمرین بعدی بروید.
3- کشش کمر در حالت نشسته
برای کشش کمر در حالت نشسته مراحل زیر را انجام دهید:
- روی یک صندلی بنشینید و پاهای خود را روی زمین قرار دهید.
- به آرامی به سمت جلو خم شوید و سعی کنید به زمین برسید.
- به مدت 2 ثانیه در این حالت باقی بمانید. در صورت امکان می توانید مچ پاهای خود را بگیرید و به آرامی بکشید.
- بعد از 2 ثانیه مجددا به حالت نشسته برگردید.
این تمرین را 10 مرتبه تکرار کنید و سپس به تمرین بعدی بروید.
4- کشش کمر در حالت ایستاده
کشش کمر در حالت ایستاده یک تمرین عالی برای بهبود تنگی کانال نخاعی است. برای انجام این تمرین، مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید:
- در حالی که ایستاده اید، پاهایتان را کمی از هم باز کنید.
- به آرامی خود را خم کنید و سعی کنید به زمین برسید.
- وقتی به طور کامل خم شدید، 2 تا 3 ثانیه در این حالت بمانید.
- سپس به آرامی به حالت ایستاده برگردید.
- این تمرین را 10 بار تکرار کنید.
برای کاهش درد کمر و پاها و که ممکن است هنگام پیاده‌روی ایجاد شود، می توانید از این تمرین استفاده کنید.
5- ورزش های هوازی
تنگی کانال نخاعی یک بیماری پیشرونده است که به تدریج ظاهر می شود. ممکن است متوجه شوید که از زمان شروع علائم، به آرامی سطح فعالیت های خود را کاهش داده اید. این امر ممکن است بر سلامت کلی شما تأثیر بگذارد.
هنگامی که علائم تنگی کانال نخاعی شما کمی بهبود یافت و تحت کنترل قرار گرفت، می توانید ورزش های هوازی را در برنامه روزانه خود بگنجانید. برای افراد مبتلا به کمردرد، پیاده روی همیشه گزینه خوبی است. اگر نمی توانید پیاده روی کنید، دوچرخه سواری نیز به بهبود سطح سلامت قلبی تنفسی شما کمک می کند.
دکتر حسام عبدالحسین پور متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات
