اخیراً تحقیقات ارتوپدی در مورد علت عود دیسک کمر بعد از جراحی دیسککتومی انجام شده است. تحقیقات انجام شده نگرش های جدیدی در مورد اثربخشی، ایمنی و شیوه های ترجیحی در برخورد با این مشکل پدید آورده اند. عود کردن فتق نوکلئوس پولپوزوس (HNP) و فرسودگی دیسک در نتیجه ی آن، از عوارض شایع جراحی دیسککتومی است (با احتمال بین 2 تا 25 درصد).
فتق عودکننده عامل اصلی دردهای تضعیف کننده، ناتوانی و نیاز به عمل مجدد پس از جراحی اولیه است؛ بنابراین فاکتور مهمی در تعیین موفقیت بعد از عمل نیز محسوب می شود.
علت عود دیسک کمر بعد از عمل جراحی
عوامل بسیاری در رابطه با افزایش میزان عود دیسک کمر بعد از جراحی دیسککتومی مطرح شده اند. متغیرهای بیومکانیکی و مربوط به آناتومی در حین جراحی فی نفسه خطر ابتلا را افزایش می دهند؛ با این وجود، ممکن است عوامل قابل تغییری نیز وجود داشته باشند که می توان برای کاهش خطر بروز عوارض، آن ها را قبل از انجام عمل برطرف نمود.
1- مصرف سیگار
محققان اخیراً به این نتیجه رسیدند که میزان عود فتق بعد از جراحی در بیماران سیگاری 18.5 درصد بوده است.
محققان دریافتند که سیگار یک عامل خطر قابل پیش بینی برای عود دیسک کمر محسوب می شود؛ چرا که مصرف سیگار اثرات مخربی بر اکسیژن رسانی و تغذیه ی آنولوس (قسمت خارجی دیسک)، ترمیم نوکلئوس پولپوزوس (قسمت میانی دیسک) یا بهبودی رباط بعد از جراحی دارد.
با وجود شواهد بسیار در مورد اثرات سیگار کشیدن بر سلامت دیسک، برخی از محققان مصرف سیگار را به تنهایی عامل اصلی عود کردن LDH عنوان نمی کنند و به نظر می رسد عوامل دیگری نیز در این امر دخیل باشند.
2- چاقی
افزایش شاخص BMI در بیمار با عود دیسک بعد از جراحی آندوسکوپی دیسک کمر (دیسککتومی آندوسکوپی کمر) ارتباط دارد و احتمال نیاز به عمل مجدد را نیز بالا می برد.
3- دیابت شیرین (ملیتوس)
مطالعه ی انجام شده روی بیمارانی که تحت جراحی دیسککتومی برای LDH قرار گرفته اند، نشان داده است که میزان عود LDH و خطر نیاز به جراحی مجدد در افراد مبتلا به دیابت بسیار بیشتر (28 درصد) در مقایسه با گروه شاهد (3.5 درصد) است.
4- عوامل بیومکانیکی
ایجاد تغییراتی در خواص بار مهره ای و بیومکانیک که ناشی از بیماری دژنراتیو و مداخله ی جراحی متعاقب آن است، ممکن است به تسریع تغییرات تخریبی (اسپوندیلوتیک) و بازگشت مجدد دیسک کمک کند.
5- میزان عود اولیه قبل از جراحی دیسککتومی
حذف مواد دیسک حین جراحی نیز ممکن است در عود کردن LDH نقش داشته باشد. در جراحی محدود که فقط بخش بیرون زده ی قطعات دیسک را بر می دارد، احتمال بازگشت فتق نسبت به جراحی تهاجمی بیشتر است. جراحی تهاجمی تر مواد دیسک را به طور کامل از بین می برد و در نتیجه ارتفاع دیسک در طول زمان کاهش می یابد.
با وجود مزایایی که جراحی دیسککتومی محدود دارد (مانند کوتاه بودن مدت زمان عمل، نقاهت سریع تر، بهبودی کامل در عرض 6 ماه)، طبق تحقیقات میزان بازگشت فتق بیشتری نسبت به دیسککتومی تهاجمی داشته است (8.7 درصد در مقابل 3.3 درصد).ش
پیشگیری از عود دیسک کمر بعد از جراحی
همانطور که ذکر شد، عود کردن دیسک کمر بعد از درمان اولیه امری شایع است. با این حال، راه حل هایی نیز برای کاهش خطر این مشکل وجود دارد که در ادامه به آن می پردازیم:
1- تشخیص به موقع و دقیق
یکی از راه های پیشگیری از عود فتق دیسک، تشخیص زود هنگام و دقیق آن است. گاهی اوقات تشخیص این که کدام عصب توسط دیسک تحریک شده است، دشوار است. با این حال، هر چه شما بیشتر قادر به توضیح و تشریح علائم خود باشید، احتمال تشخیص و درمان مؤثر منبع اصلی درد شما نیز افزایش می یابد. هنگام توضیح درباره ی علائم احتمالی دیسک خود، نکات زیر را در نظر بگیرید:
- محل بروز علائم و حرکات یا فعالیت هایی که آن ها را تحریک می کند.
- این که آیا علائمتان در طول روز تغییر می کند یا خیر.
- این که چه زمانی برای اولین بار متوجه بروز علائم شدید و چگونه بر زندگی روزمره ی شما تأثیر گذاشته است.
رعایت کردن نکات مراقبتی بعد از جراحی
رعایت کردن دستورالعمل ها و دستورات بعد از عمل جراحی نیز احتمال بروز مشکل در فتق دیسک را کاهش خواهد داد. این کار بیشتر از آن که فکرش را بکنید مفید است؛ زیرا بازگشت زودهنگام به انجام بعضی از فعالیت ها، خطر جا به جا شدن دیسک درمان شده یا آسیب رساندن به دیسک دیگری را افزایش می دهد. با رعایت موارد زیر در دوران نقاهت، از ستون فقرات در حال ترمیم خود محافظت کنید:
- اجتناب از خم شدن یا چرخیدن بیش از اندازه
- گرفتن تأیید پزشک برای بازگشت به شغلی که نیروی جسمانی زیادی می طلبد
- بلند نکردن هر چیز بسیار سنگین
- استفاده از وسایلی مانند بالش های محافظ کمر
1_ رعایت عادات غذایی سالم
در صورتی که بعد از جراحی اولیه به عادات غذایی خود توجهی نداشته باشید، ممکن است بیشتر در معرض عود کردن فتق دیسک قرار بگیرید. ابتدا سعی کنید وزن خود را در محدوده ی سالم نگه دارید تا فشار روی ستون فقرات و دیسک ها کاهش یابد.
همچنین، داشتن رژیم غذایی سالم باعث تقویت مواد مغذی ای می شود که برای ستون فقرات مفید هستند. علاوه بر این، بسیاری از غذاهای مفید به طور طبیعی التهابی که در عود کردن درد ناشی از دیسک نقش دارد را کاهش می دهند. ترکیبی از موارد زیر را در وعده های غذایی خود جای دهید:
- میوه ها و سبزیجات سرشار از مواد مغذی
- لبنیات کم چرب
- مرغ بدون پوست، ماهی و غذاهای دریایی به همراه سایر پروتئین های بدون چربی
- نشاسته های سالم مانند لوبیا و حبوبات.
2- ورزش منظم
ورزش می تواند با تقویت عضلاتی که از ستون فقرات و دیسک های واقع در آن حمایت می کنند، خطر عود فتق دیسک را کاهش دهد. زمانی که بافت های نرم پشتیبان به اندازه ی کافی قوی نباشند، فشار ناشی از حرکات روزانه به شکل مستقیم تری توسط ستون فقرات جذب خواهند شد؛ این اتفاق ممکن است باعث جا به جا شدن دیسکی که تحت درمان قرار گرفته است بشود یا به دیسک دیگری آسیب برساند.
جراح یا فیزیوتراپیست می تواند یک برنامه ی تمرینی ایمن و مؤثر برای بعد از جراحی به بیمار ارائه کند. انواع ورزش هایی که برای بهبود بیماران مبتلا به دیسک کمر مفید و بی خطر هستند، عبارتند از:
- پیاده روی با سرعتی که برای بیمار راحت است
- دوچرخه سواری روی سطوح صاف یا استفاده از دوچرخه ی ثابت
- ورزش های هوازی در آب، مانند پیاده روی و سایر فعالیت های که می توان در استخر انجام داد
- تمرینات قدرتی سبک برای عضلات پشتیبان ستون فقرات.
جراحی دیسککتومی معمولاً در دیواره ی بیرونی دیسک، سوراخی ایجاد می کند. در واقع، علت 70 درصد از کل موردهای عود فتق ناشی از سوراخ های بزرگ دیسک است. این نوع فتق های عود کرده اغلب به جراحی اضافی یا حتی فیوژن (خشک کردن مهره های ستون فقرات) نیاز دارند. خوشبختانه، درمان جدیدی وجود دارد که به طور خاص برای بستن سوراخ های بزرگی که عموماً پس از جراحی دیسککتومی در دیسک های ستون فقرات باقی می مانند، طراحی شده است.
این روش درمانی جدید Barricaid نام دارد؛ Barricaid دستگاهی است که روی استخوان ثابت می شود و به طور قابل توجهی (تا 95 درصد) در کاهش عود فتق دیسک کمر مؤثر بوده است. (یعنی 95 درصد از بیماران تحت عمل جراحی مجدد برای فتق قرار نگرفتند.)
دکتر حسام عبدالحسین پور، متخصص جراحی و مغز و اعصاب
