فتق یا لغزش دیسک در قسمت تحتانی کمر (مهره های لومبار ستون فقرات) یک عارضه نسبتا شایع است و اغلب در افراد میانسال دیده می شود. این وضعیت اگرچه در کمر ایجاد می شود، اما بیشتر بر باسن و پاها تاثیر می گذارد.
خوشبختانه فتق دیسک اغلب اوقات به راحتی قابل درمان است و با انجام دادن اقداماتی می توان از آن پیشگیری نمود.
فهرست موضوعات
1. دیسکی که دچار لغزش شده در واقع از جای خود خارج نمی شود.
بافتی که به آن دیسک گفته می شود، در واقع ماده ای است که بین مهره های ستون فقرات قرار دارد و مانند بالشتک عمل می کند. دیسک بین مهره ها شامل دو قسمت است. حلقه ی بیرونی دیسک که از جنس کلاژن سخت بوده و قسمت مرکزی آن که ماده ژله مانندی به نام نوکلئوس پالپوسوس می باشد.
اگر در حلقه بیرونی دیسک پارگی ایجاد شود، مقداری از ماده ژله مانند می تواند از دیسک خارج شود و عصب نزدیک آن را تحت فشار قرار دهد.
2. درد ناشی از لغزش دیسک بیشتر در قسمت های دیگر بدن احساس می شود (تا کمر)
فتق دیسک در ناحیه تحتانی کمر گاهی اوقات باعث درد در محل پارگی دیسک می شود. اما این اتفاق بیشتر باعث درد، ضعف و بی حسی در باسن و پاها می شود. به دلیل اینکه دیسک بیرون زده، به عصبی که به آن نواحی متصل می شود، فشار می آورد.
این درد پا که اغلب به صورت درد تیز، تیر کشیدن یا سوزش توصیف می شود، معمولا عامل محرکی است که مردم را به مطب پزشک می کشاند. دردی که بیشتر مردم به عنوان “درد سیاتیک” توصیف می کنند، اغلب ناشی از فتق دیسک است.
دیسکی که دچار فتق یا بیرون زدگی شده، بر روی عصب مشخصی فشار می آورد. بنابراین درد ناشی از آن نیز علائم مشخصی دارد. به طوری که پزشک با توجه به توضیحات بیمار درمورد محل درد، می تواند تشخیص دهد که کدام دیسک دچار فتق یا لغزش شده است.
3. سیگار کشیدن خطر فتق دیسک را افزایش می دهد.
مهم ترین عامل خطر برای ایجاد فتق دیسک، سیگار کشیدن است. سیگار کشیدن می تواند باعث از بین رفتن حلقه بیرونی و قسمت مرکزی دیسک شود.
بروز فتق های بزرگ تر در سنین جوانی شایع تر است. اما این عارضه ممکن است در هر سنی رخ دهد.
برخی عوامل ژنتیکی نیز می توانند احتمال بروز فتق دیسک در برخی افراد را افزایش دهند. اما این عارضه اغلب به صورت تصادفی رخ می دهد. ممکن است در حین بازی بسکتبال یا فوتبال اتفاق بیفتد، و یا ممکن است هنگام خم شدن برای بلند کردن چیزی ایجاد شود.
به طور کلی، هر فعالیتی که انجام می دهید، ستون فقرات شما را در معرض خطر قرار می دهد. بنابراین فتق دیسک یک اتفاق بسیار رایج است.
4. برای پیشگیری از لغزش دیسک، روی عضلات مرکزی بدن خود کار کنید.
بهترین راه برای پیشگیری از ابتلا به فتق دیسک، داشتن عضلات مرکزی قوی است. تمریناتی که بر چرخش یا کشش عضلات ناحیه مرکزی بدن (مانند حرکت های چرخش روسی و کرانچ دوچرخه) تمرکز دارند، اگر به شکل صحیح انجام نشوند، ستون فقرات شما را در معرض خطر قرار می دهند.
با این حال، تمرینات ایزومتریک عضلات مرکزی بدن (به خصوص پلانک) به تقویت عضلات حمایت کننده از ستون فقرات کمک می کنند.
5. لغزش دیسک معمولا خود به خود برطرف می شود، اما فیزیوتراپی یا مصرف داروها می تواند به کاهش درد کمک کند.
در بیشتر موارد، فتق دیسک در عرض 6 هفته تا 3 ماه، خود به خود بهبود می یابد. زیرا بدن آنزیم هایی را آزاد می کند تا بخشی از دیسک که بیرون زده را از بین ببرند و به این ترتیب، فشار از روی عصب برداشته می شود.
اما در صورتی که درد، شدید و آزار دهنده باشد، در اولین فرصت باید به پزشک عمومی یا فیزیاتریست (متخصص طب فیزیکی و توانبخشی) مراجعه کنید.
چنانچه پزشک، فتق دیسک را تشخیص دهد، ممکن است فیزیوتراپی را تجویز کند. داروهای ضد التهابی (مانند ایبوپروفن) نیز می توانند به تسکین درد و تورم کمک کنند.
اگر فیزیوتراپی و داروهای ضد التهابی کافی نباشد، گام بعدی تزریق استروئید در ناحیه آسیب دیده ستون فقرات است. این کار آسیب ایجاد شده را بهبود نمی بخشد، اما به کاهش التهاب عصب کمک می کند. تا موقعی که بدن به طور طبیعی فتق دیسک را ترمیم کند.
اما در صورتی که این کار هم موثر نبود و درد آنقدر شدید است که نمی توانید بخوابید یا فعالیت های روزانه خود را انجام دهید، می توانید عمل جراحی را نیز در نظر بگیرید.
6. یکی از گزینه های درمانی، جراحی فتق دیسک است.
طی جراحی فتق دیسک، پزشک بخشی از دیسک که بیرون زده و به عصب فشار می آورد را برمی دارد. این کار را می توان از طریق عمل جراحی باز و یا با روش های کم تهاجمی انجام داد.
یکی از روش های کم تهاجمی عملی به نام میکرودیسککتومی است. تا حدودا دو هفته بعد از عمل، کمر شما ممکن است به دلیل جراحی درد داشته باشد و در شش هفته اول تحرک شما محدود است و باید از فعالیت هایی مانند خم شدن یا چرخاندن کمر یا بلند کردن اجسام سنگین اجتناب کنید.
برخی از علائم طولانی مدت (مانند درد پا) ممکن است تا سه ماه پس از جراحی باقی بمانند. اما پس از بهبودی کامل، درد شما باید برطرف شود.
احتمال اینکه یک دیسک، مجددا دچار آسیب شود بسیار کم است. اما در افرادی که قبلا دچار فتق دیسک شده اند، احتمال ابتلا به یک فتق دیسک دیگر کمی افزایش می یابد.
دکتر حسام عبدالحسین پور، متخصص جراحی و مغز و اعصاب
