ستون فقرات در ناحیه کمر از 5 مهره در ناحیه پایینی ستون فقرات (بین دنده ها و لگن) تشکیل شده است. تنگی کانال نخاعی به وضعیتی گفته می شود که در آن، اعصابی که از قسمت پایین کمر به سمت پا کشیده می شود تحت فشار قرار می گیرد. تنگی کانال نخاعی ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد؛ اما به دلیل مشکلات استخوانی افزایش سن، بیشتر در افراد بالای 60 سال دیده می شود. آیا درمان تنگی کانال نخاعی در سالمندان فقط با جراحی امکانپذیر است؟
تنگی کانال نخاعی معمولاً به آرامی و طی چندین سال اتفاق می افتد. با افزایش سن، دیسک های شما حالت نرم و اسفنجی خود را از دست داده و به مرور زمان خشک می شوند. در نتیجه ی این امر مهره ها ممکن است مشکلاتی مثل برآمدگی دیسک سخت ایجاد شده که نخاع را تحت فشار قرار می دهد.
خار استخوان و ضخیم شدن رباط ها نیز می توانند باعث تنگی کانال نخاعی شوند. نکته ی مهم اینجاست که در اغلب موارد این مشکلات علائم ایجاد می کنند، اما برخی از افراد ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند!
علائم تنگی کانال نخاعی در سالمندان
علائم معمولاً به دلیل التهاب، تحت فشار قرار گرفتن اعصاب پا و … رخ می دهد. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد، ضعف یا بی حسی پاها و باسن
- گرفتگی کمر و پاها و نیاز مکرر به استراحت در حین یک پیاده روی کوتاه
- دردی که در یک یا دو پا کشیده می شود (مشابه سیاتیک)
- در موارد نادر ممکن است عملکرد حرکتی پاها و عملکرد روده و مثانه با اختلال مواجه شود (بی اختیاری ادرار و مدفوع).
- درد ممکن است با خم شدن به جلو، نشستن یا دراز کشیدن بهبود یابد.
درمان تنگی کانال نخاعی در سالمندان
یک رویکرد درمانی مرسوم و سنتی باید به عنوان گزینه ی درمانی ابتدایی برای تنگی کانال نخاعی -مخصوصاً در سالمندان- در نظر گرفته شود. معمولاً کاهش فعالیت های جسمی و مصرف دارو های ضد التهاب به تنهایی می توانند منجر به بهبود علائم تنگی کانال نخاعی شوند.
فیزیوتراپی و انجام ورزش های قدرتی نیز به بهبودی علائم این بیماری کمک می کنند. مبتلایان به تنگی کانال نخاعی معمولاً قادر به دوچرخه سواری (مخصوصاً دوچرخه سواری ثابت، با توجه به خم شدگی کمر طی آن) می باشند. این روش های درمانی مرسوم باید حداقل به مدت 8 الی 12 هفته به کار گرفته شوند. داشتن صبر و حوصله برای به نتیجه رسیدن چنین درمان هایی بسیار کلیدی محسوب می شود.
1_ درمان دارویی تنگی کانال نخاعی در سالمندان
در صورتی که درمان های ذکر شده پاسخگو نبوده یا پاسخ دهی کمی داشته باشند، درمان با تزریق استروئید اپیدورال می تواند در نظر گرفته شود. متأسفانه، پیش بینی بهبودی علائم غیر ممکن است. در صورتی که انجام این تزریق باعث کاهش چشمگیر میزان درد بیمار شود، می توان علائم بیمار را با اعمال تغییر در میزان فعالیت ها، مصرف دارو هایی ضد التهاب و برنامه ی روزانه ی تمرینات کششی کنترل کرد.
2_ درمان با جراحی
درمان با عمل جراحی تنها در صورتی به عنوان یک گزینه ی درمانی برای تنگی کانال نخاعی در سالمندان در نظر گرفته می شود که تمامی روش های مرسوم ذکر شده کارساز نبوده و سطح سلامت عمومی فرد اجازه ی انجام چنین عملی را بدهد. در موارد نادر، که علائم مشکلات نخاعی یا کاهش کنترل ادرار بیمار به سرعت رو به وخامت باشد، فرد به طور اورژانسی باید در بیمارستان بستری شده تا عمل جراحی درمان تنگی کانال نخاعی روی وی انجام شود.
برای بیماران دارای علائم مکرر، معمولاً عمل جراحی به عنوان گزینه ی درمانی بررسی می شود. البته، در چنین مواردی باز هم انتخاب این گزینه ی درمانی تا حدودی بحث برانگیز است. بسیاری از تحقیقات در این زمینه نشان می دهند که با وجود این که برخی از بیماران پس از انجام عمل جراحی درمانی تنگی کانال نخاعی، بلافاصله یک بهبود چشمگیر را تجربه می کنند، اما در دراز مدت، در مقایسه با گروه های بیماران مشابه که جراحی نداشته اند بیشتر در معرض خطر بازگشت درد های پیشین قرار دارند.
در تحقیقی به نام بررسی نتایج بیماران نخاعی (SPORT) که در آن، نتایج موارد جراحی شده و جراحی نشده ی بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی مورد بررسی قرار گرفت، مشخص شد که در نهایت خود بیمار می تواند هر کدام از این دو روش را با توجه به نیاز های خود برگزیند.
در صورت انتخاب گزینه ی درمان با عمل جراحی، بیمار در مدت زمان کوتاهی دچار بهبودی چشمگیر خواهد شد. اما در صورت عدم انتخاب عمل جراحی و بسنده کردن به روش های مرسوم درمانی، بیمار همچنان می تواند بهبود یابد؛ البته در مدت زمان طولانی تر.
بعد از مشاوره و اتخاذ تصمیم برای گزینه ی درمانی، در صورتی که گزینه ی انتخاب شده عمل جراحی بود، گزینه های پیش رو برای جراحی شامل جراحی های تهاجمی قدیمی (مثل لامینوتومی، لامینکتومی، فیستکتومی جزئی داخلی و فورامینوتومی) و گزینه های نوین تر جراحی کم تهاجمی خواهند بود. پیشرفت های اخیر در زمینه ی عمل های جراحی کم تهاجمی می تواند برای بیماران بسیار جذاب تر از موارد جراحی تهاجمی یا جراحی باز باشد.
اما موفقیت آمیز بودن عمل جراحی کم تهاجمی به نوع عمل بستگی دارد. با توجه به شرایط هر بیمار، هر نوع عمل جراحی درمانی می تواند برای گروهی از بیماران مناسب تر باشد.
اسپوندیلولیستزیس دژنراتیو یا اسکولیوز دژنراتیو (انحنای ستون فقرات) نام دو بیماری می باشد که ممکن است با تنگی کانال نخاعی در ارتباط باشد. درمان اسپوندیلولیستزیس دژنراتیو عموماً شامل همان موارد ذکر شده ی درمان تنگی کانال نخاعی با عمل جراحی و بدون عمل جراحی (درمان سنتی و مرسوم) می باشد.
اسکولیوز دژنراتیو بیشتر در سالمندان بالای 65 سال دیده شده و ناحیه ی پایینی کمر را تحت تأثیر قرار می دهد. کمر درد های ناشی از اسکولیوز دژنراتیو معمولاً به مرور شکل گرفته و در ارتباط با میزان فعالیت های جسمی می باشد. میزان انحنای ستون فقرات در این نوع از اسکولیوز معمولاً خفیف است. عمل جراحی برای درمان اسکولیوز دژنراتیو تنها زمانی به کار گرفته می شود که درد بیمار با به کار گیری روش های مرسوم بدون جراحی، کاهش چشمگیری نداشته اشد.
انواع عمل جراحی تنگی کانال نخاعی
رایج ترین عمل جراحی به کار گرفته شده برای درمان مشکلات ستون فقرات کمری، عمل رفع فشار لامینکتومی نام دارد که در آن برای ایجاد فضای بیشتر برای اعصاب، سقف استخوان های مهره های کمری جدا می شود. در برخی از موارد عمل لامینکتومی، جراح ممکن است قسمتی از دیسک را نیز خارج کرده یا استخوان های مهره را به هم جوش بدهد.
از همجوشی ستون فقرات می توان برای افزایش مقاوم و پایدار سازی ناحیه ی آسیب دیده در ستون فقرات استفاده کرد. سایر روش های درمان تنگی کانال نخاعی با عمل جراحی یا سایر تکنیک ها در ادامه آمده است:
1_ لامینوتومی
ایجاد یک حفره در استخوان مهره به منظور کاهش فشار وارده به ریشه های عصبی.
2_ فورامینوتومی
گشاد کردن یا باز کردن ناحیه ی مسیر استخوانی خروج ریشه های عصبی تحت فشار از کانال نخاعی با کمک عمل جراحی. این عمل ممکن است به تنهایی یا در کنار عمل جراحی لامینکتومی یا لامینوتومی انجام شود.
3_ فیسکتومی داخلی
خروج بخشی از مفصل استخوانی که ممکن است بیش از اندازه رشد کرده باشد، به منظور ایجاد فضای بیشتر در کانال نخاعی.
4_ همجوشی میانی کمری قدامی (ALIF)
حذف و خروج مهره ی دژنراتیو، با ورود از سمت پایین شکم. یک ساختار مصنوعی از جنس استخوان، کربن، فلز یا سایر مواد به عنوان جایگزین استخوان مهره ی خارج شده، در محل جایگذاری می شود. این ساختار در ادامه با استخوان پر شده تا فرآیند همجوشی با مهره های مجاور صورت بگیرد.
5_ همجوشی میانی کمری خلفی (PLIF)
عمل جراحی حذف دیسک دژنراتیو با ورود از پوست کمر، حذف استخوان خلفی کانال ستون فقرات و جابجایی اعصاب به فضای دیسک. یک ساختار مصنوعی از جنس استخوان، کربن، فلز یا سایر مواد به عنوان جایگزین دیسک خارج شده، در محل جایگذاری می شود. این ساختار در ادامه با استخوان پر شده تا فرآیند همجوشی با مهره های مجاور صورت بگیرد. این عمل جراحی مشابه همجوشی میانی کمری ترنسفورامینال (TLIF) بوده اما معمولاً در هر دو سمت ستون فقرات انجام می شود.
6_ همجوشی میانی کمری ترنسفورامینال (TLIF)
عمل جراحی حذف دیسک دژنراتیو با ورود از پوست کمر، حذف استخوان خلفی کانال ستون فقرات و جابجایی اعصاب به فضای دیسک. یک ساختار مصنوعی از جنس استخوان، کربن، فلز یا سایر مواد به عنوان جایگزین دیسک خارج شده، در محل جایگذاری می شود. این ساختار در ادامه با استخوان پر شده تا فرآیند همجوشی با مهره های مجاور صورت بگیرد. عمل همجوشی میانی کمری ترنسفورامینال مانند همجوشی میانی کمری خلفی (PLIF) است، با این تفاوت که این عمل معمولاً تنها در یک سمت از ستون فقرات انجام می شود.
7_ همجوشی خلفی جانبی
به منظور ایجاد همجوشی، گرافت های استخوانی در پشت و کنار (یک سمت یا هر دو سمت) ستون فقرات جایگذاری می شود.
8_ همجوشی ابزاری
با استفاده از ابزار ویژه (مثل قلاب، پیچ و…) پایداری مضاعفی به ساختار همجوشی داده می شود.
در هنگام انتخاب گزینه ی درمان با عمل جراحی، همواره باید مزایای احتمالی این درمان در مقابل خطرات عمل جراحی و بیهوشی سبک سنگین شوند. با وجود اینکه بسیاری از بیمارانی که برای درمان مشکل تنگی کانال نخاعی تحت عمل جراحی قرار گرفته اند بلافاصله یک کاهش چشمگیر در میزان درد را تجربه می کنند، اما باید بدانید که هیچ تضمینی وجود ندارد که تمام عمل های جراحی منجر به نتایج مثبت شوند.
دکتر حسام عبدالحسین پور، جراح و متخصص ستون فقرات در تهران