نورالژی عصب سه قلو یا (Trigeminal neuralgia) یا TN یک بیماری مربوط به عصب سه قلو است که در آن بیمار دچار سردردی حمله ای، ناگهانی و برق آسا در یک یا دو شاخه ی عصب سه قلو در صورت می شود. این بیماری در اثر آسیب تدریجی عصب سه قلو به وجود می آید.
تشخیص بیماری عصب سه قلو به چه صورت است؟
نورالژی عصب سه قلو به طور کلی با معاینه فیزیکی و بررسی علائم تشخیص داده می شود. اما معمول ترین روش تشخیصی رد سایر احتمالات می باشد. اگر بیماری (به ویژه یک زن بالای 50 سال) از علائم پایه نورالژی عصب سه قلو رنج ببرد و سایر بیماری های احتمالی با علائم مشابه رد شود، پزشک TN را تشخیص داده و بیمار را به متخصص مغز و اعصاب، جراح مغز و اعصاب یا متخصص مدیریت درد ارجاع می دهد. بیماران زیر 40 سال با علائم مشابه ممکن است برای اسکلروزیس چندگانه مورد آزمایش قرار گیرند.
در اغلب موارد، معاینه ی عصبی جزئی از مراحل تشخیص می باشد. در برخی مواقع پزشک برای رد احتمال وجود بیماری هایی مانند لوپوس یا اسکلرودرمی ممکن است آزمایش خون تجویز کند. همچنین برای بررسی وجود تومور یا ناهنجاری های شریانی وریدی (AVM) سی تی اسکن یا ام آر آی در دستور کار قرار می گیرد. این اسکن ها معمولاً تصویری از عروق خونی غیر نرمال یا تحت فشار را در اختیار پزشک قرار می دهند که می تواند سرنخی برای منبع درد باشد. با این وجود، نورالژی عصب سه قلو را می توان تنها با بررسی علائم نیز تشخیص داد.
درمان عصب سه قلو شامل چه مراحلی است؟
از آنجایی که هدف از درمان این مشکل تسکین درد است، لذا پزشک معمولاً درمان TN را با تجویز داروهای مربوط به تسکین دردهای عصبی آغاز می کند. این داروها شامل داروهای ضد اسپاسم، داروهای ضد صرع (تشنج) و داروها ضد افسردگی سه حلقه ای می شوند. داروهای نام برده اعصاب بیش فعال و سیگنال های درد مبهم را تسکین بخشیده و به مدیریت درد عمومی بیمار کمک می کنند.
برخی از بیماران نیز برای تسکین درد خود از روش های طب مکمل و جایگزین (CAM) به تنهایی یا در کنار درمان دارویی استفاده می کنند. روش های درمانی CAM شامل طب سوزنی، طب فشاری، ویتامین تراپی و تحریک الکتریکی اعصاب می شود.
تعدادی از بیماران نیز با روش های درمانی ذکر شده بهبود نیافته و یا به مرور زمان این روش های درمانی دیگر روی آنها تأثیری ندارد. برای این بیماران معمولاً یکی از گزینه های جراحی عصب سه قلو تجویز می شود. روش های جراحی عبارتند از: رفع فشار میکروواسکولار، ریزوتوموی یا ریشه بری با رادیوفریکوئنسی، تحریک عصب یا ریزوتومی. در ادامه به روش های جراحی اعصاب سه قلو اشاره خواهیم کرد.
روش های جراحی برای نورالژی عصب سه قلو
زمانی که تشخیص نورالژی عصب سه قلو توسط اسکن MRI یا سایر عکسبرداری های اعصاب تأیید شد و بیمار با درمان های غیر تهاجمی بهبود نیافت، ممکن است روش درمانی جراحی در دستور کار قرار گیرد.
هدف از جراحی یافتن رگ خونی است که می تواند عصب سه قلو را فشرده کرده و یا قطع عصبی است که مسبب درد می باشد. انواع مختلفی از جراحی ها برای درمان نورالژی عصب سه قلو به کار گرفته می شود. جراح با توجه به وضعیت بیمار بهترین روش جراحی را انتخاب خواهد کرد.
گزینه های مختلف جراحی نورالژی عصب سه قلو عبارتند از:
1_ رفع فشار میکروواسکولار (MVD)
رفع فشار میکروواسکولار یا میکروواسکولار دکامپرشن یک روش جراحی باز است که شامل حرکت دادن یا برداشتن عروق خونی که روی عصب سه قلو فشار وارد می کند می شود. در این روش، جراح مغز و اعصاب برش کوچکی در پشت گوش (در سمت درد) ایجاد کرده و عصب سه قلو را می یابد؛ سپس رگ خونی که این عصب را تحت فشار قرار داده است را برداشته یا جا به جا می کند.
درد با حرکت دادن، برداشتن یا قرار دادن پدی بین رگ خونی و عصب سه قلو تقریباً برای همیشه از بین می رود. اگر هیچ رگ خونی عصب سه قلو را فشرده نکند، پزشک ممکن است با انجام ریزوتومی عصب مربوطه را قطع کند.
2_ ریزوتوموی یا ریشه بری با رادیوفریکوئنسی (RFL)
ریزوتوموی یا ریشه بری با رادیوفریکوئنسی (RFL) نسبت به میکروواسکولار دیکامپرشن کمتر تهاجمی می باشد. برای تعیین دقیق محل عصب، یک رادیولوژیست و یک جراح مغز و اعصاب با هم همکاری می کنند. در این روش پزشک با استفاده از حرارت بالا بخش های اختصاصی درد عصب سه قلو را از بین برده و سایر حس ها را دستکاری نمی کند.
پس از عمل، درد به صورت فوری (یا در عرض 48 ساعت) تسکین می یابد. احتمال بازگشت درد در برخی از بیماران بعد از گذشت 2 الی 3 سال از جراحی وجود دارد. در صورت نیاز باید این روند را مجدداً تکرار کرد.
3_ رادیوسرجری استریوتاکتیک
رادیوسرجری استریوتاکتیک در واقع یک روش «جراحی» به معنای مرسوم نیست، بلکه روشی غیرتهاجمی است که در آن هیچ گونه برشی ایجاد نمی شود. این روش شامل تابش اشعه های متمرکز به عصب سه قلو می شود. اشعه به عصب سه قلو آسیب می رساند، اما به طور کامل آن را از بین نمی برد.
تسکین درد پس از این عمل معمولاً تدریجی است و طی چند هفته رخ می دهد. نتایج رادیوسرجری استریوتاکتیک در اغلب موارد طولانی مدت می باشد و در صورت عود درد می توان دوباره این عمل را تکرار کرد. روش گاما نایف یا چاقوی گاما یکی از انواع رادیوسرجری استریوتاکتیک است. این روش کاملاً بدون درد و مؤثر بوده و می تواند به صورت سرپایی انجام شود.
4_ تحریک عصبی
در مواردی که بیمار مبتلا به نورالژی عصب سه قلو با هیچ یک از درمان های نام برده بهبود نیافته و یا درد او دائماً عود کند، روش درمانی تحریک عصبی پیشنهاد می شود. این روش همچنین برای بیمارانی که علائمی مشابه نورالژی عصب سه قلو دارند، اما به جای گرفتگی ها و سردردهای کوتاه مدت دچار دردهای مزمن و طولانی مدت می شوند و یا افرادی که نمی خواهند درد صورت پس از جراحی یا روش های درمانی مربوطه را تجربه کنند، یا درد آنها با دارو بهبود نمی یابد نیز به کار می رود.
تحریک عصبی یک روش کم تهاجمی است که در آن جراح مغز و اعصاب یک سیم کوچک را در زیر پوست و در ناحیه ای از صورت که بیمار درد دارد قرار می دهد. بیمار می تواند توسط دستگاهی جریان سیم را روشن کند. دستگاه برای چند روز تست می شود.
در واقع زمانی که درد بیمار آغار شد، بیمار دستگاه محرک عصبی را روشن می کند تا حسی مانند قلقلک یا ماساژ ایجاد کند. این احساس اغلب خوشایند بوده و مانع رسیدن سیگنال درد به مغز می گردد. اگر طی این چند روز آزمایشی بیمار به نتیجه خوبی دست یافت، پزشک می تواند یک محرک عصبی دائمی به همراه باتری را در زیر پوست بیمار بکارد. بیمار می تواند دستگاه را به صورت بی سیم کنترل کرده، آن را خاموش و روشن کند و یا شدت تحریک را تغییر دهد.
در حال حاضر، دستگاه تحریک عصبی مختص ستون فقرات مورد تأیید FDA است؛ اما دستگاه مخصوص درد صورت «آف لیبل» یا «بدون مجوز» می باشد. این امر به این معناست که شما می توانید برای مشکل نورالژی عصب سه قلو از آن استفاده کنید، اما ممکن است هزینه های آن تحت پوشش بیمه نباشد.
دکتر عبدالحسین پور جراح و متخصص مغز و اعصاب
