اسپوندیلیت آنکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات، یک بیماری التهابی است که با گذشت زمان، سبب اتصال برخی از استخوان های کوچک ستون فقرات (مهره ها) به یکدیگر می گردد. ایجاد اتصال میان مهره ها، منجر به کاهش انعطاف پذیری ستون فقرات و خمیدگی آن به سمت جلو می شود. اگر دنده ها نیز تحت تأثیر قرار گیرند، انجام تنفس عمیق برای فرد دشوار می گردد.
بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان، در مردان بیشتر از زنان رخ می دهد. علائم این عارضه، معمولاً در اوایل بزرگسالی شروع می شوند. التهاب ناشی از این بیماری، می تواند سایر قسمت های بدن، به ویژه چشم ها، را نیز درگیر نماید. هیچ درمان قطعی برای اسپوندیلیت آنکیلوزان وجود ندارد، اما می توان علائم بیماری را کاهش داده و احتمالاً روند پیشرفت آن را کندتر نمود.
فهرست موضوعات
علائم اسپوندیلیت آنکیلوزان
علائم اولیه اسپوندیلیت آنکیلوزان، ممکن است شامل درد و گرفتگی در ناحیه کمر و باسن، به ویژه در هنگام صبح و بعد از دوره های عدم تحرک باشد. گردن درد و خستگی نیز در این بیماری شایع است. با گذشت زمان، علائم ممکن است بدتر شوند، بهبود بایند یا در فواصل نامنظمی متوقف گردند. مناطقی که بیشتر تحت تاثیر این عارضه قرار می گیرند، عبارتند از:
✳️ مفصل میان پایه ستون فقرات و لگن
✳️ مهره های کمر
✳️ محل اتصال تاندون ها و رباط ها به استخوان، عمدتا در ستون فقرات، و گاهی در پشت پاشنه پا
✳️ غضروف بین استخوان سینه و دنده ها
✳️ مفاصل ران و شانه
علت روماتیسم ستون فقرات چیست
بیماری روماتیسم ستون فقرات، علت مشخصی ندارد، اما به نظر می رسد که عوامل ژنتیکی در بروز آن دخیل هستند؛ به ویژه، وجود ژنی به نام HLA-B27 در برخی افراد، احتمال ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان را در آن ها افزایش می دهد. با این حال، فقط برخی از افراد دارای این ژن، به این بیماری مبتلا می شوند.
عوامل خطر اسپوندیلیت آنکیلوزان
◀️ جنسیت: مردان بیشتر از زنان دچار اسپوندیلیت آنکیلوزان می شوند.
◀️ سن: این بیماری به طور کلی، در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی رخ می دهد.
◀️ وراثت: اکثر افرادی که به اسپوندیلیت آنکیلوزان مبتلا هستند، دارای ژن HLA-B27 می باشند؛ اما بسیاری از افرادی که این ژن را دارند، هرگز دچار اسپوندیلیت آنکیلوزان نمی شوند.
عوارض روماتیسم ستون فقرات
در نوع شدید بیماری روماتیسم ستون فقرات، هنگامی که بدن برای ترمیم خود تلاش می کند، استخوان جدیدی تولید می شود. این استخوان جدید، به تدریج فاصله بین مهره ها را پر نموده و در نهایت سبب اتصال بخش هایی از مهره ها به یکدیگر می گردد؛ در نتیجه، نواحی متصل شده در ستون فقرات، سفت و غیرمنعطف می شوند. تشکیل این نوع از اتصالات، می تواند سبب سفت شدن قفسه سینه و ایجاد محدودیت در ظرفیت و عملکرد ریه گردد.
سایر عوارض مرتبط با روماتیسم ستون فقرات
❇️ التهاب چشم (یووئیت): یووئیت، یکی از شایع ترین عوارض روماتیسم ستون فقرات است که می تواند باعث بروز سریع درد چشم، حساسیت به نور و تاری دید شود. در صورت ایجاد این عارضه، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
❇️ شکستگی های فشاری: گاهی اوقات، در مراحل اولیه اسپوندیلیت آنکیلوزان، استخوان در نواحی تحت تاثیر بیماری، نازک می شود. در این حالت، ممکن است با خرد شدن مهره های ضعیف شده، حالت خمیدگی بدن تشدید گردد. شکستگی مهره های ستون فقرات، می تواند سبب افزایش فشار بر نخاع و اعصاب موجود در ستون فقرات شده و احتمالاً به آن ها آسیب برساند.
❇️ مشکلات قلبی: اسپوندیلیت آنکیلوزان ممکن است سبب بروز مشکلاتی در آئورت، بزرگترین شریان بدن، گردد. آئورت ملتهب، می تواند تا حدی بزرگ شود که ساختار دریچه آئورت را در قلب تغییر داده و عملکرد طبیعی آن را مختل نماید.
تشخیص اسپوندیلیت آنکیلوزان
در طول معاینه فیزیکی، پزشک ممکن است از شما بخواهد که برای تعیین دامنه حرکتی ستون فقرات، در جهت های مختلف خم شوید؛ پزشک همچنین ممکن است با فشار دادن قسمت های خاصی از لگن یا حرکت دادن پاها در حالت هایی خاص، سبب باز تولید درد گردد. به علاوه، ممکن است از شما بخواهد که یک نفس عمیق بکشید تا وجود هرگونه مشکل در بزرگ شدن قفسه سینه را بررسی نماید.
آزمایشات تصویربرداری
تصویربرداری اشعه ایکس به پزشک اجازه می دهد تا تغییرات مفاصل و استخوان ها را بررسی کند، اگرچه علائم قابل مشاهده اسپوندیلیت آنکیلوزان، ممکن است در اوایل بیماری مشهود نباشد.
MRI از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی قوی برای ارائه تصاویر دقیق تر از استخوان و بافت نرم استفاده می نماید. اسکن MRI می تواند شواهدی از اسپوندیلیت آنکیلوزان را در مراحل اولیه بیماری نشان دهد، اما بسیار گران قیمت است.
آزمایشات آزمایشگاهی
هیچ آزمایش آزمایشگاهی خاصی برای شناسایی اسپوندیلیت آنکیلوزان وجود ندارد. برخی آزمایش های خونی، می توانند سطح نشانگرهای التهابی را بررسی کنند، اما التهاب، می تواند توسط بیماری های مختلفی ایجاد گردد.
می توان برای بررسی وجود ژن HLA-B27، خون فرد را آزمایش کرد. اما اکثر افرادی که این ژن را دارند، به اسپوندیلیت آنکیلوزان مبتلا نمی شوند؛ همچنین این بیماری ممکن است در افرادی که فاقد ژن HLA-B27 هستند نیز بروز نماید.
درمان روماتیسم ستون فقرات
هدف از درمان این بیماری، تسکین درد و گرفتگی، و جلوگیری یا به تاخیر انداختن بروز عوارض و بدشکلی، در ستون فقرات است. موفقیت درمان روماتیسم ستون فقرات، در صورتی که قبل از بروز آسیب های جبران ناپذیر به مفاصل انجام شود، می تواند بیشتر باشد.
1. داروها
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، مانند ناپروکسن (ناپروسین) و ایندومتاسین (ایندوسین، تیووربکس)، داروهای انتخابی برای درمان روماتیسم ستون فقرات هستند. این داروها التهاب، درد و گرفتگی را تسکین می دهند؛ اما می توانند باعث ایجاد خونریزی در دستگاه گوارش شوند.
اگر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی از اثرگذاری لازم برخوردار نباشند، پزشک ممکن است مصرف یک داروی بیولوژیکی، مانند مسدود کننده فاکتور نکروز تومور (TNF) یا مهار کننده اینترلوکین 17 (IL-17) را پیشنهاد دهد. مسدود کننده های TNF، نوعی پروتئین سلولی را که باعث ایجاد التهاب در بدن می گردد، هدف قرار می دهند. IL-17، در دفاع بدن در برابر عفونت و همچنین التهاب نقش دارد.
مسدود کننده های TNF به کاهش درد، گرفتگی، حساسیت یا تورم مفاصل کمک می کنند. این داروها به صورت تزریق زیر جلدی یا وریدی تجویز می شوند. پنج مسدود کننده TNF، که برای درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان، مورد تأیید سازمان غذا و دارو (FDA) قرار گرفته اند، عبارتند از:
✅ آدالیمومب (Humira)
✅ سرتولیزامب پگول (Cimzia)
✅ اتانرسپت (Enbrel)
✅ گلیموماب (Simponi)
✅ اینفیلیکسیماب (Remicade)
مهارکننده های IL-17 مورد تأیید FDA برای درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان، شامل سکوکینوماب (Cosentyx) و ایکسیکیزوماب (Taltz) می باشند. مسدود کننده های TNF و مهارکننده های IL-17 می توانند با فعالسازی مجدد سل درمان نشده، فرد را مستعد ابتلا به عفونت نمایند.
اگر فردی به دلیل ابتلا به سایر بیماری های زمینه ای، نتواند از مسدود کننده های TNF یا مهارکننده های IL-17 استفاده کند، پزشک ممکن است مصرف tofacitinib (توفاسیتینیب) نوعی داروی مهار کننده، را به او توصیه نماید. مصرف این دارو، برای آرتریت پسوریاتیک و آرتریت روماتوئید تایید شده است. تحقیقاتی در مورد اثربخشی آن برای افراد مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان، درحال انجام می باشد.
2. درمان غیردارویی
فیزیوتراپی، بخش مهمی از درمان روماتیسم ستون فقرات است و می تواند مزایای متعددی، شامل تسکین درد و بهبود قدرت و انعطاف پذیری، برای فرد به همراه داشته باشد. فیزیوتراپیست، می تواند تمرینات خاصی را با توجه به نیازهای هر فرد طراحی کند.
تمرینات کششی و مرتبط با دامنه حرکتی، می توانند به حفظ انعطاف پذیری در مفاصل و وضعیت مناسب بدنی کمک نمایند. قرارگیری در وضعیت مناسب هنگام خوابیدن و راه رفتن و انجام تمرینات شکمی و پشتی، می تواند در حفظ حالت قائم بدن کمک کننده باشد.
3. عمل جراحي
اکثر افراد مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان، نیازی به جراحی ندارند. با این حال، پزشک ممکن است جراحی را برای افرادی که درد شدیدی دارند، دچار آسیب مفصلی شده اند یا مفصل ران در آن ها به قدری آسیب دیده است که نیاز به تعویض دارد، توصیه نماید.
شیوه زندگی و درمان های خانگی
علاوه بر مراجعه منظم به پزشک و مصرف داروها مطابق دستور، برای کمک به وضعیت خود می توانید موارد زیر را نیز رعایت کنید:
*️⃣ داشتن فعالیت: ورزش می تواند به کاهش درد، حفظ انعطاف پذیری و بهبود وضعیت بدنی کمک نماید.
*️⃣ استفاده از سرما و گرما: حرارت اعمال شده بر روی مفاصل و ماهیچه هایی که دچار گرفتگی شده اند، می تواند درد و گرفتگی را کاهش دهد. از بالشتک های گرم کننده، حمام و دوش آب گرم استفاده کنید. قرار دادن یخ روی نواحی ملتهب، می تواند به کاهش تورم کمک کند.
*️⃣ ترک سیگار: اگر سیگار می کشید، آن را ترک نمایید. سیگار کشیدن به طور کلی برای سلامتی شما مضر است، اما مشکلات بیشتری را برای افراد مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان ایجاد می کند، مانند مشکلات در تنفس.
*️⃣ تمرین حالت بدنی مناسب: تمرین صاف ایستادن در جلوی آینه، می تواند به شما در جلوگیری از برخی مشکلات مرتبط با اسپوندیلیت آنکیلوزان کمک نماید.
زمان مراجعه به پزشک
در صورتی که در ناحیه کمر و باسن دچار دردی شده اید که به طور آهسته شروع شده است، هنگام صبح شدیدتر می باشد، یا در نیمه دوم شب شما را از خواب بیدار می کند، به ویژه اگر این درد با ورزش بهبود یافته و با استراحت تشدید می گردد، به پزشک مراجعه نمایید. در صورت قرمز و دردناک شدن چشم ها، حساسیت شدید به نور یا تاری دید، فوراً به متخصص چشم مراجعه کنید.
دکتر حسام عبدالحسین پور متخصص جراحی مغز و اعصاب دیسک و ستون فقرات